OIL PALM CHING TURTE TANA HRIATTUR PAWIMAWH
Oil Palm chin hi Tel (Cooking Oil)-a kan intodelh theihna atana hmalakna a ni.
Oil Palm hi ram lum thlai a ni a, hmun hniam leh lum 900m MSL hnuai lama
chin tur a ni.
Hmun awih lutukah chin loh tur a ni.
A tiak phurh luh, leitha leh thlai mamawh thil dang phurh luh te, a rah
huna phurh chhuah te a harsat lutuk loh nan kawngpui hnaihah chin ni thei se.
Oil Palm chingtuten a huhoa zau khat bawh ni thei se.
Tlang sang leh thlasika vur tlakna hmunah chin loh tur a ni.
Oil Palm hi feet 30 kar hlata phun tur a ni. A inhnaih lutuk chuan a indip a, a rah a
lian thei lo.
Thal laia tui pek tur awm thei se a duhawm hle.
Leitha pek hian a kung a tihriselin a thar a tihlawk hle.
Ransa chi tinin an duh avangin phun atanga kum 3-na thleng ven leh enkawl uluk
a ngai zual.
Tanpuina behchhan ringawta chingte tan hlawhtlinna a awm lo.
Oil Palm hi phun atanga kum 3-naah a rah tan thei a, a par hmasa hi paih phawt
tur a ni a, a kum 4-na atangin senga hralh tan theih a ni.
Issued by Department of Agriculture (Crop Husbandry) : Mizoram
Editorial…………………………………………………………………………………..2
General Section :
1. Inlungrualna leh Thawhhona Tha……………………….……..…….. 3
- R . Lalzirliana, Minister
2. Loneitu Khawmpui …………………………….……………………….….... 8
- James Vanlaluaia
3. Mithiamte Thil Hmuhchhuah……….……….….…….…. …………….10
- Khawtinthanga Ralte
4. Krishi Vasant 2014- Nagpur……...…………………………..……...…. 12
- H. Lalmuanpuia
5. Oil Palm Herna Khawl Kan Tlawh………………………….……..…. 16
- Ramtinchhawna
6. Director hova Khawthlang Zin……..……………….……….…….…. .18
- R. K. Nithanga
Technical Section:
1. Mizorma Oil Palm Chin Kawnga Harsatna……………………….21
- C. Lalnithanga
2. Critical Period in Agriculture…………………………………………..26
- R. Larinawma
3. Oil Palm Nge Nge............................................................................... 28
- Lalchharliana.
4. Thal laia kan thlai chin uar………………………………………………33
- George Lalthanngura
Regulars :
1. Kan Chet Velna …..……………………………….…...……………………. 37
2. Keimahni…......................................................................................... 40
Zoram Loneitu
Editorial Board
Editor- in-Chief
Dr C. Lalzarliana
Director of Agriculture
(Crop Husbandry )
Editor
James Vanlalluaia
Deputy Director (Extension)
Joint Editors
Lalrinliana
Join Director of Agriculture
H. Thankhuma
Join Director (MMA)
Contributing Editors
DAO-Aizawl, Lunglei,
Saiha,Champhai, Kolasib,
Serchhip, Lawngtlai ,Mamit
Cirular Manager
George Lalthanngura
ASSO
Members
Rohmingthanga Colney
Deputy Director (Planning)
R.K. Nithanga
Deputy Director (Oil Palm)
C.Lalthlamuana
Deputy Director (Soil Survey)
C. Lalnithanga
APPO
Tlangtinmawia Zote
Insecticide Analyst
CONTENTS
HLAWHTLINNA THURUK
Japan ho hlawhtlinna thuruk chu an taimakna, rinawmna leh thawh ho
thiamna hi a ni an ti thin. Chutiang bawkin India ram State zinga Punjab -ho
hlawhtlinna chhuitute chuan an taimakna leh rinawmna hi an hlawhtlinna bul niin
an sawi thin. Mizote hi hnam taima tak kan ni kan ti thin a, kan loneitute taimakna
leh thawhrimna hi Japan loneitute thawhrimna aiin a nep chuang kher lovang. Mahse,
hmasawnna kawngah chuan kan la sang lo hle si a. Ruahmanna fel tak hnuaiah tum
bik chiang tak neia theihtawp chhuaha hnathawh hi a tul a ni. Mi thenkhat chuan
Leilet kan han siam a, kum hnih/khat rim taka kan thawh hnuah kan beidawng a, kan
pamtul leh mai thin. Engpawh ti dawn ila a tawpa kan thlen tur thlir reng chungin
harsatna tam tak kaltlanga hmalak tumna rilru kan neih tlat a tha. Tunah hian Oil
Palm pawh kan han ching tana, harsatna tlem kan han hmachhawn avanga beidawng
ta mai kan awm tan niin a lang. Mahse, ram changkang leh hnam fing zawkte pawhin
an hlawkpui a, an hausakphah a ni tih hrereng chunga harsatna zawng zawng tawntlanga
hmalatute chuan tunah ngei pawh hian hlawhtlinna rah an seng mek a ni. Mal leh
mala inel ralah chuan Japan hote, Punjab hote pawh hi Mizo Pa aia fing, taima leh
chak bik pawh an ni kher lovang. Mahse, an thiltih tawh chu beidawng mai lova an
beih tlat thin avangin an hlawhtling thin a lo ni. Thawhho an thiam a, mimal
hlawhtlinna chu ram hmasawnna leh hnam changkanna atan an senglut a, hnam
ropui leh zahawm an lo ni ta. MaoTsetung-a chuan "Chiangkaisek-a khan sangha ei
dan a zirtir che u a, kei chuan sangha man dan ka zirtir dawn the u a ni" a ti a.China
mipuite chu thawhrimnain bul a han tan pui a, hun reilote chhungin ram hmasawn
chak ber an lo ni ta. Heng hnam changkang zawkte hi entawn ila, kan ram atanga thil
tharchhuah ngei hi kan innghahna leh sum hnar a lo nih theih nan TAIMA TAK
LEH RINAWM TAKIN kan hmaa tihtur awm apiang i thawk ang u.
( Dr. C. LALLARLIANA )
Inlungrualna leh Thawhhona Tha
R. Lalzirliana,
Minister of Agriculture
( He thu hi ni 23.5.2014-a Mizoram Agriculture Service Association General Conference-
2014 Tourist Lodge, Chaltlang-a Agriculture Minister thusawi a ni)
In zinga ka lo tel ve thei hi ka lawm hle mai.
Agriculture hi kan ram ei leh bar dinhmun ngelnghehna leh hmasawnna atana a
.
hnukpui a la ni reng a, nangni hi chumi atana thiamna bik neite in ni.
In thiamna leh finna chhawrin tun kum 5 kal ta chhung khan "Agriculture leh
loneitute dinhmun chawikanna" tih thupuia neiin nasa takin hma kan la a. Hma kan lo
lak tawh zawng zawngte thlir kirin tihfuh tawk loh lai leh kan hlawhtlinnate pawh uluk
taka ennawn a ni a, tun hma zawng aia chak leh fimkhurin hma kan la chho zel a, chu
chuan nasa takin rah tha a chhuah chho mek a ni.
In inpekna leh in hmalakna hrang hrang azara Sorkar hnathawh han sawi zawr
zawr ila:
i. State Scheme (NLUP) leh CSS to a hmang tangkai : Kan Sorkar hian
Centrally Sponsored Scheme (CSS) lo awm sa RKVY, MMA, NFSM, ATMA
leh a dangte hi uluk lehzualin a zir chiang a, tunhma zawng aia nasa leh
tangkaiin a hmang ta a. State Flagship Programme NLUP hmangin loneitu
chhungkaw tam tak khaichhuah an ni a, hengte avang hian hmasawnna nasa
takin a chak phah a tih theih awm e.
ii. Eizawnna ngelnghet siam : Kan mipuite tana pawimawh em em Eizawnna
Ngelnghet Siam' hi thinlunga dah nghet tlatin hma a la a, mi tam tak chu rahbi
rualrem rap theiin a dah chho ta.
iii. Loneitu tana Khawl tha (Farm Mechanization) : Kan ramah lo neih a hlawk
loh thin avang leh thalaite tel vena a tlem em thin avangin khawl tha, Tractor,
Power Tiller, Tui Pump khawl leh a dangte tam zawk a la chhuak a, chu chuan
thalaite a tiphur a, buh leh bal thar chhuahnaah an tel tam chho telh telh
-
a,
loneituten handam leh hlawk zawkin thlai an ching chho ta mek a ni. Tin, khawl
man hi nasa takin Sorkarin a tihhniamsak bawk a, khawl tha hmang thei pawh an
pung ta hle.
Hmasawnna Langsar Zualte :
Tun kum 5 chhunga hmasawnnate hi sawi sen a ni lo yang a, a hrechiang
bertute in ni zawk ang. Heti chung hian hmasawnna langsar zualte han tarlang ila :-
1. NLUP Hmalakna : NLUP hnuaia Agriculture lama hmalakna hi kum 2010
-11 atanga tan a ni a, vawiin thlengin hetiang hian hnathawh a ni tawh -
i) WRC-I : Chhungkaw 8,767
ii) WRC-II : Chhungkaw 7,976
iii) Oil Palm : Chhungkaw 2,290
i v ) F u C h i n : Chhungkaw 878.
2. Leilehna Khawl leh Hmanraw Dang : Thalaite hip nan leh thlai thar a lo
hlawk zawk theih nan khawl chi hrang hrang uar zawka lakchhuah a ni a. A man
pawh CSS leh NLUP tankawptirin man tlawm zawka pek a lo ni thei ta zel bawk
a,
hetiang hian sem chhuah a ni
i) Tractor - 55 Nos. (Mihring tha 13,750 hen)
ii) Power Tiller - 1106 Nos. (Mihring tha 1,43,780 hen)
iii) Mini Power Tiller - 450 Nos. (Mihring tha 22,500 hen)
TOTAL - 1511 Nos. (Mihring tha 1,80,030 hen)
Heng bakah hian loneitute mamawh chi hrang hrang, entirnan, Pump Set, Brush
Cutter, Pipe, Sprayer leh hmanraw dangte sem chhuah
a
ni bawk.
3. Leilet (WRC) zauh belh leh tlangram loneih tlahniam : Kum 2009
hma lama leilet hectare 12,130 chu tunah 14,330-ah a kai chho a. Tlangram lo
pawh hectare 44,947 atangin hectare 24,706-ah a tlahniam ta bawk a, kum 2008 atanga
chhutin za zelah 45.03-in a tlahniam a ni.
Chutih mek laiin leilet leh tlangram lo-a kan buh thar pawh a pung chho ve zel a,
kum 2008-09 chhungin 12,282 MT thar thin kha nikum 2012-13 chhung khan 57,700
MT lai a lo tling ve ta a ni. Tin, kan productivity pawhin hma a sawn zel a, kum 2008-
09 chhunga 1.53 MT per Ha. ni thin kha kum 2012-13 ah chuan 2.09 MT per Ha. lai a lo
ni ta a ni. Mi tam takin hmun nghetah thlai an ching a, ramngaw tichhetu
tlangram loneih an bansan ta zel bawk.
4. WRC-II (Terrace Siam) : Mizoramah hian leileta siam theih ram
74,644 Ha. lai kan nei a, chung zingah chuan 14,330 Ha. chauh kan la siam a ni. Leilet
zawl awm theih lohnaah pawh NLUP leh CSS atangin nasa takin Terrace laih (WRC-II)
hna thawh a ni a, kum 2009 atang khan vawiin thlengin chhungkaw 7,976 laiin
Terrace laiin buh an ching ta bawk.
5. Buh Thar Tam Nan Technology Thar : He hun chhunga buh thar
titamtu pawimawh em em chu Technology thar, entirnan, System of Rice Intensification
(SRI), Improved Package of Practices (IPP) leh Hybrid Rice Technology (HRT) te hi
a ni. Buh chingtuten kalphung hlui paihin buh chin dan thar an hmang a, nasa
takin hmasawnna a thlen a ni.
6. Krishi Karman Award : Tun hma zawnga la awm ngai lo, January ni 25,
2013 khan kan Chief Minister-in `Buh Thar Tam Kum' a puang a. Sorkar leh
loneituten nasa taka can lain buh thar chu 12% laiin a lo pung ta a. Hemi avang hian
kum 201112-a buh-bal (Cereals) kan thar that vangin Central Sorkar chuan Krishi
Karman Award hial min rawn pe a, he Award hian pawisa fai Cheng nuai sawmhnih
panga lai a keng tel nghe nghe a ni.
Kum 2012-13 chhunga Agriculture Department-in buh-bal a thar tamna pawh
sang chho zelin, kum 2011-12 aia kum 2012-13 hian 9.50% velin a lo tam belh ta zel
a. He achievement hi a that em avangin Central Sorkar chuan a vawi hnihna atan `Krishi
Karman Award' min hlan leh ta a, hei pawh hian pawisa fai cheng nuai sawmhnih
panga a keng tel leh tho a ni.
7. Oil Palm Chin : Kan ram Chang zel atana kan innghahna la ni tur Oil
Palm chin kan uar zel a. Vawiin thlengin 17,588 Ha. laiah Oil Palm kan lo ching thei
ta a. CSS leh NLUP tangkawpin hma min sawntir zel bawk. Oil Palm buaipuina atan
Private Company lar pathum Godrej Agrovet Pvt. Ltd., 3F Oil Palm Agrotech Ltd. leh
Ruchi Soya Industries Ltd. te thawhpui an ni a, khawl (Mill) a awm hma pawhin a thar
hmasa apiang leisak zel tho an ni a, Oil Palm ringawt atang hian cheng nuai riat chuang
lei pha an awm tawh a ni. Kum 2013 April atanga January, 2014 thleng khan FFB hi
heng company-te hian 3,287 MT hralh tawh a ni a, a sum zawng chuan cheng nuai
156.14 man hu vel a ni tawh.
8. Oil Palm Mill : Oil Palm chin lama hma kan sawn zel laiin, a herna
khawl (Mill) pawh hmun 3 Kolasib, Lunglei leh Serchhip-ah te bun mek a ni a.
Kolasib (Bukvannei)-a mi phei chu pawn mai theih tura peih a ni tawh. He khawl hian
darkar 1-ah ton 5 a her thei dawn a, loneitute tan malsawmna leh Mizoram Agricuture
tan bung thar kaina a ni ngei dawn a ni.
9. Rasthriya Krishi Vikash Yojana (RKVY) kan hmang ve thei ta : India
Sorkar-in ram pum atana Scheme thar a siam RKVY chu bul tan a nih atanga kum 4
vel hmang thei lovin kan awm a. State Sorkarin Agriculture and Allied Sectors atan
Budget pum atanga 11% vel tal Agriculture hmalaknaah an dah loh chuan he scheme
hi hman theih a lo ni lo va. Keini pawhin kum 2009 hma lam kha chuan kan lo dah lo a,
he Sorkar hian rang taka hma lain, kum 2009 khan State Plan Fund hnuaia
Agriculture & Allied Sectors expenditure chu kum dang aiin 20% laia tihpun a to ni ta a.
Hei hi NLUP hmalakna avanga lo awm thei a ni.
Tichuan, kum 2010-11 atangin RKVY hi Mizoram-in kan lo hmang ve thei ta a
ni. He Scheme hi Department/Agencies 11 laiin an hmang tangkai mek a, kum 2013-
14 thlenga RKVY hnuaia Mizoram Sorkarin sum kan hmuh tawh zat chu Rs. 302.515
Crore a lo ding tawh a ni.
10. Department tihhmasawnna leh siam thatna : Mipui zaa 60-70 te
innghahna, Agriculture enkawltu department hi hun rei tak thlahthlam leh ngaihsak loh
a ni a; a thawktute pawh in hnualin bei a dawng fo thin. Hei hi hrerengin, Sorkar
chuan Department siam thatna turin hma a la ta a :
i) Kum 2011-ah Service Rules siam sakin Organised Service -ah hlankai in ni.
ii) Kum 2012-ah Entry Grade (AEO) chu Group B atangin Group A
Gazetted-ah hlankai a ni a, Mizorama Organised Service dangte nen inang khata
dah in ni ta.
iii) Kum 5 chhung hian Agriculture Department-ah Officer, Promotion/ Appointment
hmu 40 chuang in awm.
iv) Hemi hun chhung tho hian Post thar 10 siam belh a ni a; Oil Palm enkawltu bik
Deputy Director (Oil Palm) Post pawh siam thar a ni.
v) Hmun eng emaw zatah Office leh Staff Quarters thar sak belh a ni.
vi) In thawhrimna avang hian kum 2010 khan India Today chuan Mizoram chu
Agriculture lama State hmasawn chak ber "Most Improved State" ah min puang
hial a ni.
1. Vawiinah hian kan ram tana theihtawp chhuaha in lo beih tawhna
zawng
zawngah lawmthu ka sawi a, dik tak leh rinawm taka hna kan thawh chuan hmasawnna a
awm ngei ngei thin tih hi a chiang hle bawkin ka hria.
2. Chutih laiin Agriculture Service Officer-te hi kan ram ei leh bar dinhmun siamtha
theitu ban pawimawh ber in ni a, in kovah kan ram din chhuahna hi a innghat thui hle
a ni tih hre nawn fo turin ka chah duh che u a ni.
3. In duh angin sorkarin thil tihsak thei diak diak rih lo che u mah sela, taima tak leh
a eng zawnga thil reng reng thlir tlat chunga nasa taka thawk zel turin ka chah duh che u
a. Sorkar pawhin theihtawpin hma a la zel ang a, ei leh bara kan intodelh hmasak phawt
chuan hma a sawn zel loh theih loh.
4. Hmabak erawh a ko a, tih tur a la tam hle. Chawl hman kan ni lo a, chawl thei
kan ni hek lo. Harsatna lam en tlat mi tan chuan engmah a tih tak tak theih loh a,
beiseina nena hmatiam pan tlat mi erawh a hlawhtling thin.
5. Kan sorkara kan mi thiam bikte hian nasa zawkin rilru seng zel ula, ram leh hnam
hmasawnna tura ngaihtuah tul apiang mut mawh hnar mawha neiin, tan la ula, a
tihhlawhtlin theihna tura tih theih kan nei ve a nih phawt chuan theihtawp kan
chhuah ve ang.
6. Taksa pakhata peng hrang hrang a awm a, mahni hna theuh an thawk ang hian,
kan ram leh hnam hmasawnna leh din chhuahna atan mi tinin tih tur kan nei theuh a,
inlungrual taka kan thawhho tlat zel chuan hma kan sawn zel ang.
7. Zoram mipui/mirethei ei leh bara, intodelh theihna atana hnathawktu in nih hi
englai mahin theihnghilh hauh suh ang che u.
DIKNA/RINAWMNA LEH TAIHMAKNA nen, in tan ni lo, mipui te tana
thawh hmahruaitu in nih hi hre reng chunga hmalam pan turin thawktu zawng zawng
te ka sawm che u a, Mikhual rilru ni lo, Neitu nihna rilru pu chunga hna in thawh
chuan tun hun thar chhung hian nasa takin Agriculture Department hian hma a sawn
ngei ang.
LONEITU KHAWMPUI 2014
James Vanlalluaia, MAS
Deputy Director (Extension)
February ni 18, 2014 khan Vanapa Hall, Aizawl-ah Department of Agriculture
(Crop Husbandry) buatsaihin Loneitu Khawmpui (Farmers' Meet) 2014 hman a ni a.
He hunah hian Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chu khuallian
nun
Pu Lalram
Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture Department-in Programme a kaihruai
a, Minister hi Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture Department in
a tawiawm a ni. Hunserh hmangtu Rev. C. Chanchinmawia chuan, "Loneituten kan
tharchhuah atana sum leh pai, kan hmanral leh kan hlawhchhuah mipui hriata kan tarlang
thin hi a fuh to va, kumkhat chhunga kan dehchhuah zah mipui hriata puan kher hi a ngai
lo va. Mahni hnathawh hlutna vawnghim thiam ila. Sawrkar hnathawkte pawhin an
hlawhzah an sawi tha duh lo va. Engkim kan puanzar chuan miin kan hlawhtlin
dante lo hre vein an ti ve thuai a, kan intamchhuah ta thin a ni" a ti. Dr. C. Lalzarliana,
Director of Agriculture (Crop Husbandry)-in Power Point hmangin Technical
Report a pe a, ei leh bara kan intodelh theih nana Department-in hma a lak dan leh
Scheme hrang hrang hmanga hnathawh dante tawi kim takin report a pe a ni. Khuallian
Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chuan he department to enkawltu hmasa Pu H.
Liansailova kaihhruaina hnuaiah Department-in nasa taka hma a lak dante sawiin
tunlai thiamna SRI hmangtein leh khawl tha tam zawk siam chhuah hmangtein nasa taka
tan lak chhoh mek a nih thu te a sawi a, Department-a thawktute chu thahnemngai
taka thawk tur leh rintlaka awm turin a chah a ni. Department mithiamte chu zalen
taka an thiamnate an hman tangkai sawrkarin a duh a ni tih a sawi a. Loneitute tha
taka zirtir turin a fuih bawk a ni. Chutianga tan lak a nih chuan harsa lutuk lovin kan
intodelh thei mai dawn a ni a ti a ni.
He Farmers' Meet-ah hian Agriculture Department bakah Line Department dangte
enkawlna hnuaia kuthnathawktu titha zualte tan lawmman (Award) chi hrang hrang
siam a ni a. Lawmman pakhatna atanga pathumna dawngtute chu a hnuaia tarlan ang
hi a ni a. He mi bakah hian lawmman chi hrang hrangahte hian consolation prize mi
panga tan siam vek a ni a. Hmunin a daih loh avangin consolation prize dawngtute
hming erawh chu tarlan a ni lo va, an hriatthiamna pawh kan ngen e.
A. Leilet (WRC)-a lawmman latute:
1. Pu Lalpiandanga, Bilkhawthlir
2. Pi P.C. Lalhlimpuii, Mission
Vengthlang
3. Pu Ran Jani Kumar Chakma,
Borapansuri-II
B. Tlangramto (Jhum)-a lawmman
latute:
1. Pu Lalnunkunga, Chaltlang,
Aizawl
2. Pu Baza, M. Kawnpui
3. Pu Rokunga, Rullam
4.
C. Fu (Sugarcane)-a lawmman latute:
1. Pu Ramnunmawia, Tachhip
2. Pu Nihmunga, Farkawn
3. Pu F. Lalsiamkima, Thingsai
4.
D. Oil Palm-a lawmman latute:
1. Pu Ramtinchawma, Nalzawl
2. Pu Vanlalthawma, Phaizau
3. Pu Zomuansanga, Khamrang
District hrang hrang atanga ATMA
hmalakna hnuaia lawmman latute:
A. Horticulture hnuaia lawmman
latute:
1. Pu Saikhalha, Zamuang
2.PuT.Thanmawia,Zohnuai,
Lunglei
3. Pu Thanchhuma, Bilkhawthlir
B. AH & Vety hnuaia
lawmman latute:
1. Pu C. Chawnghranga, Zobawk,
Lunglei
2. Pu Lalliankunga, Hnahhlan
3. Pu F Lalhmangaiha, Hualngohmun
C. Sericulture hnuaia lawmman
latute:
1. Pi Lawmsiami, Phaileng 'S'
2. Pu C. Thangmawia, Zobawk,
Lunglei
3. Pu J. Lalrintluanga, Saitual
4.
D. Fisheries hnuaia lawmman
latute:
1. Pu Sangliana, Ramhlun 'N', Aizawl
2. Pu Ramthansanga, Darlak
3. Pu R. Lalthlanliana, Aizawl Venglai
E. Soil & Water Conservation hnuaia
lawmawn latute:
1. Pu Tlanghmingthanga, Piler
2. Pu Zoduha, Hriphaw
3. Pu F. Sangkhuma, Bazar Veng,
Lunglei
4.
F. Self Help Group/Society/Co-
operative hnuaia lawm-man latute:
1. Rubber Grower, New Serchhip
2. Centenary Women Turmeric Self
Help Group, Tuisumpui
3. Rubber Growers Association,
West Phaileng.
MITHIAMTE THIL HMUHCHHUAH
(PATHIAN ROPUI NAN)
Khawtinthanga Ralte,
Dinthar Tlang, Aizawl.
Mihringte mamawh buh-bal leh thlai chi hrang hrangte hlawk zawka neih theih
dante he Zoram Loneituah hian pholan a ni ber thin a. He thu hi a pawimawh avang
reng hian sawi tam tawk a awm thei lo. Chutiang chu a nih laiin thil pawimawh
hmasa zawk, siamtu'n leilung pian lai ata tawh mihringte hriselna leh damreina tura
pawimawh tawp leh bul ber (gene) chu nasa taka mihringte mawhphurhna tangkai kan
thawh theih nan tun tum chu thu dang deuh aw! Mi tam takin an dampui tawh,
damdawi, a letling zawnga ei (ka a ei ni lo, ke phah hnuai lama ei) i sawi teh ang.
Hrisel nan a thatna chhan: Lei hian mihring hriselna atana tangkai healthful
electrons an tih hi a nei (pai) a. Heng hi negatively charged electrons a ni a. Kan taksa
hian kan khawl hman thin computer, cellphone, TVs, Microwaves, radio leh wireless
equipments hman leh kan nun dan reng reng avang hian kan taksa pum hian positive
lam kan ni. Kan taksa leh lei a han inkhawih hian negative electrons tam tak chu kan
taksa chhungah khan a lut a. Taksaa positive leh lei negative electrons-te khan taksa
chhungah inbuk tawkna equilibrium - natural balance effects a siam a. Mithiamten
hriselnan leh natna vengtu (immune system) tichak tur leh inflammation (thil pun) tur a
veng an ti.
A tangkaina : Ke lawnga lei kan rahin free electrons an tihte chu kan lei
rahatangin kan taksaah a lut thuai a. Free negative electrons-te khan kan taksaa englai
pawha thil thleng reng oxidation vanga awm, kan taksa tana hlauhawm tak, free radicals-
te hi positive free radical a nih avangin lei kan rah a, kan taksaa negative electron lo
lut te khan positive lo awm kha a han kap siah siah a, ke lawnga kal hian antioxidant
chak tak a siam thei a ni. Free radical an tihte hi natna hrang hrang cancer thlenga
kaichhuaktu bulpui ber a ni. Ke lawnga lei rah hian thisen a tipan thei a, thisen leh a
chakna, a bikin red blood cells, taksa bung hrang hranga boruak tha (oxygen) pudarhtu
a tichak a ni. Kan thil ei thlum leh than te, kan meizuk leh kan taksaa tur (toxins) lut
reng reng hian kan thisen a tihnang (hypercogulable) thei a. Thisen hnang chu a kal
tha thei lova, hei vang hian zeng, stroke leh lungphu chawl neih a awl bik. Hetianga
thisen kal vel a chak chuan, taksa bung hrang hrang mamawh chaw tha (nutrients) leh
oxygen te a phurh darh chak theih avangin natna hrikin hmun khuarna hun a nei
lova hmun khuarna hun a nei lo va, mi an lo hrisel a ni. Thil pawihmawh tak
chu kelawnga kal hian thisen a pan (thin) chak avang hian thisen tihpan nana
Coumadin emaw aspirin eite chuan an Doctor-te rawn a, an ei lai dose tihhniam a
pawimawh thung.
Enchhinna hrang hrang sazua an neihah chuan zunthlum leh Blood sugar pawh a
tihniam thei a ni tih an hmu chhuak. Chubakah hei hian thluaka electric kal vel a
tichak a, hei hian kan thisen thlum a control a ni tih an tarlang bawk. Hnamdang ho
zunthlum leh natna dang vei thin tam takten an practice tawhah tha takin an dampui
hlauh thu tarlan a ni a. Zopa Pu Zairemthanga Sailo, Laipuitlang pawh pheikhawk
bun loa kal fo nachang a hriat hnu chuan a zunthlum vei a dam hmiah a, zunthlum
damdawi tha ber a ni a ti. Chu chauh ni lovin a hriselna dangin a that phah vek tih tarlan
a ni bawk. Hei hi Women's Ministry of Mizo SDA Church-in internet atanga an puan ka
lakchhawn a ni.
Tun hma deuh khan kan taksa leh lei hi indek fo sela hrisel nan a tha tih sawi ka
hre tawh thin. A hnu deuhah Doctor ten ke-a ni tin darkar khat kal a that thu an sawi
bawk. Ke lawnga lei rah emaw (taksa leh lei inkhawih) hi thil thar a ni. Mi tam takah
enchhinin a dik tih mithiamten an pawm, an timing etc. te tar vek turin hmun a awm
lo, thu awih mi chuan zawm a tha e.
Pathianin thlahtu mihring kha leiin a siam a, pheikhawk a siam sak lo. Zofaten
pheikhawk kan bun hma khan cancer leh zunthlum pawh kan hre lo, Pathian hi a va
tha famkim em! Kei ngei pawh Pathianin lei naranah kan dam nan Lalpan engkim a lo
dah tih hre hawt lovin, engmah ni silo khan pheikhawk nen ka lo intek rei ve tawh a,
ka chawh ta hle a nih hi. Zunthlum, Asthma leh kawngnain min tirethei rei ta hle.
Tunah pawh hemi nghawng avang hian ka khum bet leh thin. Ka ziaawm veleh he
damdawi hi ka kein ka ei tan ang.
A hre zawkten han ziak zel teh u.
Lalpa I chawimawi ang u!
o000o
Krishi Vasant 2014 Nagpur
H. Lalmuanpuia,
Kawnpui
India ram hi a lo zau-in mipui an lo tam bawk a ni ang. Union Agriculture
Ministry-in Loneitute intawhkhawmna ropui `Krishi Vasant 2014' a buatsaih tih hre lo eng
emaw zat an awm ngeiin a rinawm. Chu hun hmang tur chuan February ni 9 Pathianni
tlai dar 3:45 khan Lengpui atangin Kolkata panin mi 10 kan chhuak a; a tuk
Thawhtanniah Kolkata atngin `Krishi Vasant 2014' buatsaihna Nagpur (Maharastra
State) pan leh tur kan ni.
Agrilculture Deparment lama kan hotute (ATMA lam bik) khan Krishi Vansant
2014 hi ram chhunga Loneitu intawhkhawmna, thlai thar chi hrang hrang entirsiakna
ni bawk, a zira zir chiang duhte tan mithiam bik thlan chhuahten thupui neia zirtirna
an pekna tur hmun an buatsaih, a lem nena lantirna, Agriculture lama hnathawhna
hmanraw hrang hrang hman dan leh neih dan inzirtirna a ni dawn a; chutah chuan
engkim (Agriculture lam kaihhnawih) a awm kim vek ang an ti a. Tin, Central Sawrkar
pawhin a ngaipawimawh a; an Officer lian leh thuneitu sang zawng zawng chu helai
hmunah hian a tir kim vek dawn a ni tiin min hrilh a. Kan ngaithla reng na-in kan la
mitthla thiam chuang lo. A chhan chu a awmzia kha kan hre tlem ve em a ni.
Tun tumah hian District 8 atangin Agriculture Department chuan mi 8 a thlang
chhuak a; Department Officer 2-in min hruai a. Min kaihruai thiamin experience an lo nei
tha tawh bawk a, a nuam khawp mai.
He huna District hrang hrang aiawha kal te chu-
Aizawl District atangin - Pu Lalbiakkima Durtlang
Thlai chi hrang hrang thar chhuak tha leh hlawhtling
Lunglei District atangin - Pu Lalnuntluanga Ramlaitui khua
Oil Palm chingtu langsar
Saiha District atangin - Tv C. Lalduhsanga Pauthar khua
Leilet siamtu hlawhtling
Kolasib District atangin - Tv H.Lalmuanpuia Kawnpui khua
Thlai chin lama hna la thar mek
Serchhip District atangin - Pu Malsawmsanga Serchhip khua
Leilet siamtu hlawhtling
Champhai District atangin - Tv. Zoramnghaka, Hmunhmeltha khua
Leilet siamtu hlawhtling
Lawngtlai District atangin - V. Chalthuama Rawlbuk khua
Oil Palm chingtu hlawhtling
Mamit District atangin - Tv. Henry Lalmalsawma
Oil Palm chingtu
He hun hmang tura Mizoram State aiawha kal turte hi Pu Lalthansiama Deputy
Director (Extension), ATMA lama kan hotute zinga mi chuan a Office -ah min
kokhawmin Sawrkar tana hlawk taka zin turin min fuih a; kan kalna tur Krishi Vasant
2014 chungchang kan hriat tur ang chi a tlangpui min hrilh bawk a, tluang taka kal
turin min thlah a ni. He Tour-a min hruaitu Pu George Lalthanngura, Asst.Soil
Survey Officer leh Dr. David Malsawmkima, Block Technology Manager, ATMA ten
ruahmanna an siamte kan inhrilhfiah a; engkim an lo duang fel tha hle mai. A bul atanga a
tawp thlengin an ruahman lawkna kha engmah sual palh a awm lo a ni.
Krishi Vasant-ah hian India ram State hrang hrang atangin loneitu nuai 2 chuang
kal tura beisei leh sawm an ni a. Central sawrkarin a ngaipawimawh a ni ang, a bul tanna
pawh President of India meuhin a hmanpui a; eng programme-ah pawh Union Ministry-a
Secretary rual an awm deuh reng a; sawihona leh sawizauna reng reng an kaihruai a ni.
February ni 9-ah an a ni a, ni 13-ah zawh a ni. Mizoram atanga kalte chuan topic ngaithla
tura min tih bik ni 11 (Thawhlehni) programme-ah kan tel a. Mahse thusawi reng reng
hi Hindi vek a nih avangin kan hre miah lo a tih theih a ni. Zawhna leh chhanna hun
pawh Hindi, Marathi, Tamil, etc. in hun bik neiin an siam a, Mizo tawng hman hun a
awm ve lo a, zawhna leh chhanna hun lam kan hmang ve to lo.
He Krishi Vasant hi Central sawrkarin ram puma thlai tharchhuah kan inhmuhpui
nan te, thlai chin dan kan inhriat tawn nan te, ranvulh dan chi hrang hrang leh khawl
hmanga hnathawh dan awlsam zawk leh kan thlai thar te sawngbawl dan kan inhmuhpui
nana siam a ni a. Maharashtra State chuan ATMA hnuaiah Serthlum an thawnchhuak
nasa hle a, La (cotton) pawh an thawnchhuak nasa bawk a, Maharashtra State hian a
thar chhuak viau bawk a ni. Chutiang bawkin West Bengal chuan Jute atanga siam an
phochhuak nasa hle. Tamil Nadu atanga Coffee variety hrang hrang an entir chu a
sawngbawl dan dangdai tak thenkhat nen chiang lehzuala hriat chakawm tak a ni.
Eng nge kan hmuh le :
Kan hmuh tam ber chu vai an ni. Khati ang Programme lian tham khan kan la mitthla
ngai lo bawk a, kan zin chhan ber aiin a hmuhnawmna lam rilruah a lian zawk.
Mak ka tih deuh mai chu, mi State Loneitute chuan an thil chin chu hriat chian
lehzual an chak em em mai a, zawhna an zawt dilchhut peih a, an thlai chinnaa harsatna
an neihte pawh mithiam biakrawn theih an hnaih lai changchawiin hun an inchuh a ni
deuh ber mai. Keini kal ve kha ka insit asin aw..... Thlai rah tha deuh leh itawm deuh,
thlai kung tha deuh te entir turin an lo dah chhuak a, hmuhnawm kan ti a, kan awt ve
khawp mai. Mahse chutiang tak ni thei tur chuan engtin nge an enkawl ang? tih te, eng
anga sawngbawl tur nge tih lam hriat kan tum tlem deuh hlawm a; chungho ai chuan kan
lo / huana kan enkawl dan kha tha tawkah kan la ngai emaw ni dawn aw tiin ka ngaihtuah
vang vang a ni.
Ka zuk hmuh leh pakhat chu State thenkhat chuan an thlai thar chhuah hralh
tura an buatsaih dan hi a ni. Mit la thei ang ber tur te, itawm thei ang ber tur te, that
hmel em emin an buatsaih a; an dah chhuahte pawh a itawm bik a ni. Keinin kan thil
zawrh vete chu tuaihnum deuh leh tih itawm deuh awm lova kan phurh haw ang anga
kan zuar chuan Market lamah harsatna min siamsak thin ngeiin kan rin phah to a, kan
thlai thar sawngbawl dan a inthlau hlein ka hria.
An to / huan kan va hmuh pui vek lo na'in zawhna an zawh chik em em danah
mithiamte sawi leh hrilh angin an thlai chin an enkawl ni ngei turah ka ngai. Keini lam
chuan mithiamte sawi aiin thenawmpa sawi kan ring zawk a, Department hotute sawi
chu '.....a hmuna enkawltu an ni lo a, a tak tak chu an hre bik tih tanchhanin kan
pawmsak vek to a; zirtirna min pek chang pawhin zawh belh tur kan hre ngai lo. A
chhan chu an sawi aiin kan tawnhriat kan dahsan zawk tlat vang a ni. State danga
loneitu tam zawk chuan mithiamte ruahmanna an dah sang khawp mai.
Ka inchhir lek lek :
Khatiang taka thil lian tham leh chi kim, loneitute tana engkim awmna hmuna
kal tur leh mithiamten kan hriat loh an hlauh em emna hmuna kal tur kan nih kha
kimchang takin hrelawk ila chuan Zoram mipui thlir theih tura Video Camera tha
tawk lo ken awm tak ka ti rilru a, ka inchhir lek lek a ni. Keini lah chu mi 10 chauh
kan ni si a, kan pudarh seng dawn lo khawp mai lehnghal.
Mizorama kan thlai tharchhuah ve thenkhat Buh, Sawhthing, Aieng leh thlai
dang enkawl dan pawh chi hrang a awm nual a. Chumi piah lamah Ranvulh leh
Sangha khawi lamte pawh State hrang hrang tih dan inang lo a awm nual bawk. Kan
rama kan thlai chin ang tho thenkhat chu keini enkawl dan nena inang lo a awm a,
keini ai chuan an thar chhuak tam zawk tlat mai a, keimahni ang bawka tlangrama
chingtute pawhin an thar hlawk zawk slat a ni. Chu tak chu an awhawm em em bikna a
nih ka ring.
Krismas laia Aizawl bazar tawt ang mai hian mi an tam a, Mi nuai 2 lek chu an ni lo
tawp ang, a hmunhma a zau em em a, khawi laiah pawh khan kawngpui lianpui pui kha a
tawt em em reng a, kha Thingtlang khua, Krishi Vasant..... khua kha chu mipui hlirin
kan khat tlat a ni mai.
Exhibition Hall lian deuh deuh pahnih a awm a, Conference Hall lian tak 2 an siam
bawk a; Exhibition hall chhung chu englai pawhin a tawt em em reng. Mit-la deuh han
din chilh dawn pawhin min nawr kal zel tho a, Selesih Vety College-a Professor 3 ten
Mizoram thil hrang hrang an lo pho chhuah ve pawh thla han laksak hram kan turn na-in
kal chunga hmeh loh chuan din theih a ni lo. An thil phochhuah zingah chuan Buhban
(Tai Sanghar) tih leh Mizo Thingpuife tih chu ka va chhiar hman a, kal chungin kan
inchibai lawp lawp a, kan duh tawk ta mai.
Hemi hnu hian Krishi Vasant thlalak hrang hrang Internet lama- tar chhuahah Mizo
Cheraw kan thlalakte a lo awm ve a, an kal ve tih pawh kan hre lo a; chutiangin Show an
nei tih pawh Mizoram-a kan thlen leh hnuin kan hre chauh a ni. Chutiang deuh chuan
Mizoram Industry Department Joint Director hovin Bamboo Development Agency-ten Mau
hmanga thil siam hrang hrang an entir ve a; chu pawh chu kan haw lam-ah Kolkata
Mizoram House ah kan inhmu a; an kal ve tih kan hre chauh bawk. Mi Nuai 2 vel zet
pungkhawm chu a hahthlak dan a dang. Kan kalpui, Pa Thuama chuan In lama an Nu a
biakna-ah `Khawvel mihring zawng zawng hi helai hmunah hian an lo kalkhawm emaw
tih mai tur a ni...' tiin kan tam zia a hrilh.
OIL PALM HERNA KHAWL BUKVANNEI
TLAWH CHUNGCHANG
Ramtinchawma
Oil Palm Farmer,
Nalzawl, Mamit District.
Oil Palm phuntu leh enkawl mekten phur tak leh thatho taka Oil Palm te kan
enkawl beiseiin Oil Palm hriak sawrna/herna khawl, Bukvannei. Kolasib District-a mi kan
zuk tlawh chungchang han ziah lan ve hi thain ka hria a, kimchang lo takin ka han ziak
ve a ni e.
Kan DAO, Mamit, Pu L.V. Zomuana'n min finchhuah azarah Oil Palm Zonal
Committee, Mamit District-in Oil Palm hriak sawrna hmunte farmer-ten tlawh ni se tiin
rel a ni a. Chutia rel a nih ang chuan hetiang hian khaw hrang hrang atangin a kal tur
farmer-te thlan kan ni a. Hetiangin-
1) Kawrtethawveng 2 nos.
2) Tuidam 5 nos.
3) Darlak 2 nos.
4) Nalzawl 5 nos.
5) Mamit 3 nos.
6) Phaizau 2 nos.
Tin, Bukvanneia kal hun atan hian ni 05.03.2014 (Nilaini) ruat a ni bawk a ni.
A kal hun tur ni a lo thlen chuan kan DAO-in Mamit atangin Kawrtethawveng,
Tuidam leh Darlak farmer-te lam turin Motor (Sumo) pakhat a tir a, keini Nalzawl
farmer-te min rawn lam turin Sumo pakhat a rawn tir bawk a. Tichuan Dar 8:30 am-ah
DAO Office, Mamit tualzawl kan thleng a, Mamit leh Phaizau atanga farmers kal turte
pawh an lo awm tawh a. Kan DAO chuan farmer te min zuk hruai tur leh kan senso hrang
hrangte min ngaihtuahsak turin ATMA atangin nula fel tak tak, Lalnunpuii leh Lalrinsangi
te a lo ruahman a. Anni ho chuan Bukvannei panin zing dar 9:00 velah Mamit kan
chhuahsan a. Tichuan tluang takin Bairabi kan thleng a, tah chuan tukthuan te eiin, kan
eikham chuan Bukvannei panin kan chhuak leh ta a, minute 45 vel kan tlan leh hnu chuan
Oil Palm herna tur khawl Godrej Agrovet Ltd. in an lo dinna hmun Bukvannei chu kan
thleng ta a.
A hmun kan thlen a, motor atanga kan chhuk veleh Godrej Agrovet Ltd. a
thawkten min lo lawm a, kan kal tur thu hi DAO, Mamit-in a lo hrilhlawk vek bawk a,
anni chuan min hruaiin, a khawl chanchin min kawhhmuh tur tawng thiam an lo ruat
lawk vek a. Ani chuan chipchiar takin a khawlin Oil Palm rah Fresh Fruit Bunch
(FFB) a her dan tur leh a hmunhma an siam dante min kawhhmuhin min hrilh a, a
khawl kan han hmuh chuan kan rin aiin a ropuiin a senso pawh a hautak hle a ni tih a
hriat theih mai a, Oil Palm rah herna khawl tak phei chu han sawifiah thiam mai theih
pawh a ni lo va, mita hmuhin a fiah a ni ti ila a ni ber mai. Chutianga khawl ropui leh
rit han bunna tur chuan a dahna tur lei a lo ngheh tawk loh avanga lung phah nasat a
ngaihdan leh Electric Current (Power) a awm loh pawha an khawl lian tak mai tluang
taka tiche tur Generator lian tak an dah te han hmuh meuh chuan Godrej Agrovet Ltd.
te hian an lo ti mai mai lo va, Oil Palm rah (FFB) te hi her ngei an tum tih a tilang chiang
hle a ni.
An khawl hmun luh tantirhah, FFB motor-in a phurh a, motor chawpa bukna tur
pawh an siam thlap a ni. Tichuan darkar 2 vel kan awm hnuin thingpuite kan in a, kan
haw chho ta a. Kan haw pah chuan Godrej Agrovet Ltd. in Oil Palm Nursery Saihapuia
an siam chu kan en chho nghal a, ruahtuite a la tla ho bawk a, an Oil Palm Nursery chu
kan beisei ang chuan a tha lem lo. Chuta tang chuan Bairabi kan pan leh ta a, zanriah
chaw te Bairabi-ah hian kan ei leh a, tichuan Mamit kan pan leh ta a ni. Mamit kan
thlen hian Field Veng-ah DAO, Mamit-in min lo hmuak a, anin kan khua theuha min
thlah leh turin kan chuanna motor chu a hrilh a. Tichuan mahni khua theuh tluang
takin kan thleng leh ta a ni.
Oil Palm herna khawl zuk tlawhtute hi Oil Palm huan nei vek kan ni a, Oil Palm
rah (FFB) herna khawl kan zuk hmu chu a ropui kan tiin, kan Oil Palm phunte hi a
tawl mai dawn lo a ni tih kan hriat chian avangin kan phur hawin kan hlim tlang
khawp mai. Kan sorkarin kuthnathawka eizawngte min chawikan an turn mek lai leh
kan Agriculture Department-ten thahnemngai taka Oil Palm phun tawh leh phun
turte min buaipui lai hian kuthnathawka eizawngtute hian eizawnna ngelnghet Oil
Palm chin hi uar sauh sauh ila, chawmhlawm State kan nihna lak ata kan chhuah
theihna tur pawimawh tak a ni ngei ang. A tawp berah chuan kan DAO, Mamit leh a
thawhpuite lakah keini Oil Palm hriak herna khawl zuk tlawhtu zawng zawngte hian
thinlung takin lawmthu kan sawi a ni.
DIRECTOR HOA KHAWTHLANG ZIN THU
R.K.Nithanga, MAS
Deputy Director (Oil Palm)
Agriculture Director, Dr. C. LalzarIiana hoin hun chep tak karah Mizoram
hmarthlang, Mamit District huamchhunga W. Phaileng leh a chheh vel khua leh ram te
tlawhin 2nd & 3rd June, 2014 khan kan zin a, a hlim thlak hle.
Ni 2.6.2014 zing dar 9:30-ah Director room-ah Officer-ho nen meeting kan han
nei te te a, dar 10:30-ah W Phaileng lam panin Aizawl kan chhuahsan a, Director hi
Pu Tlangtimawia Zote, Technical Officer to Director nen kan tawiawm a ni.
Rawpuichhip-ah thingpui kan in zawk a, tluang takin chawhnu dar 2:00-ah W.Phaileng
kan thleng a, Mamit DAO, Pu L.V. Zomuana leh W. Phaileng AEO, Pu Tomy M.S.
Dawngliana leh an hoten min lo nghak reng tawh a. Rei lote lunch te eia kan chawlh
hnuin Vengtu security te nen Saithah panin kan tlan leh ta a.
SAITHAH : Saithah-ah hian ruahsur hnuaiah VCP Pu Zahranga hoin VC
member te leh pa 20 rualin min lo hmuak a. Saithah-ah hian chhungkaw 28-in
Sarzukzawl-ah 2007 atang khan Oil Palm hi an lo ching tawh a, tin, RKVY hnuaiah land
development pawh Tuikualzau, Dilzawl leh Sarzukzau-ah te thawh a ni bawk a. Oil Palm
hmun nei tha deuhte chu Pu Sangkhuma - kung 750, Pu Tumpanga kung 600, Pu
Ramdina kung 500, Pu Lalremruata kung 400 nei te an ni. A rah (FFB) pawh an
hralh an ve tawh a ni. Khua a tlai tawh avang leh ruahsur leh chhum avang tein an
hmalakna kan thlirpui thei ta lo va, tlai dar 5:00 thleng thusawi leh inkawmhona te
kan neih hnuin Phuldungsei kan pan leh ta a.
PHULDUNGSEI : Phuldungsei-ah hian Oil Palm ching mek chhungkaw 100
vel lai an lo awm a, Vengthar atangin chhungkaw 60 leh Mar zau Compact area-ah
chhungkaw 40 an ni. VCP Pu Sailuta kawtah Oil Palm chingtu nu leh pa 50 dawn
laiin chaw ei lovin min lo la nghak a, VCP inah thukhawm nghalin Oil Palm chin
kawnga hriattur tul te ka sawi zawhin Director-in fuihna thu leh thu tha tak tak a sawi a,
zawhna leh chhanna te neih nghal a ni bawk. Phuldungseia Oil Palm Compact area hi
Mar zau a ni a, khawhnuai, chhuahlam Km 5 vela hla, kawng mumal la awm lo,
mihring kea kal theihna chauh a ni a, kawng tha an mamawh thu Director hnenah
hian an lo thlen nghe nghe a ni. Mar zaua Oil-Palm chinna hmun hi Agriculture staff
tuman kan lo la tlawhsak lo va, remchang hmasa bera bialtu DAO/AEO ten lo tlawh tur
leh report kimchang pe turin Director hian a chah nghal a ni. Phuldungseia Oil Palm
ching tam deuhte chu Pu Sailuta kung 750, Pu Sangliana kung 350, Pu
Vanlalruata kung 350, Pu Ramngheta kung 350 te an ni. Oil Palm chingtu mi 37 te
chu an hnathawhnaa hman atan Director hian Bawngtuthlawh (Kelchuang) a pe vek a,
Loneitute an lawm hle. Zan dar 6:30-ah Phuldungsei chhuahsanin W. Phaileng
Agriculture Complex chu zan dar 9.00-ah kan thleng leh a, zanriah te eiin kan riak
nghal a. A tuk ni 3.6.2014 zing dar 5:00-ah thovin, Salem Boarding leh Zawltezau-a
Oil Palm a huhoa an chinna en turin dar 6:00 am-ah kan inzui chhuak leh ta a.
SALEM BOARDING : Salem Boarding Headmaster Pu Hruaia leh a nupui
Pi Ate-i ten an Quarters ah thingpui min lo lum a, an hma thar lak Higher Secondary
School Building sak mek te kan tlawh a. Salem Boarding hmunah hian Agriculture
worker te awmin Oil Palm pawh kung 500 lai an to phun ve a ni.
ZAWLTE ZAU : Salem Boarding bul maiah hian chhungkaw 36-in a
huhova Oil Palm an chinna hmun Zawltezau kan tlawh leh a, hmun rem leh zawl rai
tha tak mai a ni a, Oil Palm chinna atana duhthusam a ni awm e. Tui erawh chu hla
deuh hleka mi pawh ngai leh lui tui hnaivai deuha mi pump chhuah ngai a ni. A hmun
sang lai deuhah hian kan Department-in tuikhuah an lo siam zo fel chiah bawk. Helai
zauah hian Sangha a la tam avangin a ven nan mau phelin vau hrul leh kawngkamte an
hung bakah Oil Palm kung mal pawh engemaw zat an hung a, hei hian Sanghal a veng
hle niin an sawi. Oil Palm chingtu leh he laia sulsutu Pu Thangseia chuan, "Kan pi leh
pute pawh khan sanghal hlauhah perngote an lo kaih thin a, chuvangin mauphela Oil
Palm kan hung hi Sanghalin a tit phah hlein kan hria, helai ramah hian Serthlum te,
Kawlthei te, Kuhva te ka lo ching tawh thin a, a thartcan chauha min tam san leh mai
thin a. Tunah hian Oil Palm hi ka han ching leh ta a, hei hi chu tha hle turah ka ngaih
avangin ka thihchilh thak dawn a ni," a ti. Kawng tha erawh an mamawh hle. An
mamawhte hi Director hnenah an lo thlen a, Director chuan mi taima leh tih takzeta
thawktute chu sorkarin a tul ang zelin a ngaihtuah dawn a, chutiang mi tan chuan
kawng pawh a awm zel a ni a ti. Zawltezauah hian kumina phun thar turin Oil Palm
seedling engemaw zat phurh thlen tawh a ni a, an phun thar mek bawk a ni. Zawltezau
hruaitute buatsaihin thlamah chaw puar takin kan ei a, W. Phailengah chho lehin,
Phaileng atang hian ATMA lama nulahote, Cable TV operator te, Soloist-ten min to
zawm a, kokim zawkin Damparengpui kan pan leh ta a ni.
DAMPARENGPUI : Damparengpui kan thlen hian VC te leh khawtlang
Nu leh paten min lo hmuak a, chawl khawmuang lovin khawhnuaia Oil Palm chinna
SIHZAU kein kan pan nghal a. Helai hmun kan tlawh hian min tihlim hle mai.
Khawtlang hruaituten nikum 2013 atang khan he Sihzau hmun rem tak mai in 500
hmun zet mai hi Oil Palm chin nan an lo ruahman a. Nikum khan tin 300 hmun vatin
Oil Palm kung 9850 lai an lo phun a ni. He Oil Palm hmun hi khawtlang ta a ni a, a
tul ang zelin hnatlang te koin a remchan dan angin NREGA (ni 100 inhlawhna) te
pawh helai hmun atan hian an hmang tangkai hie a ni. Tunah hian kum khata upa
chauh a la nih avangin a hautak lai tak a la ni a, chuti chungin in 300 hmun hi an sam
fai vek a, fur a lo intan avangin hnim erawh a chak hle. Hetianga hmun khata Oil Palm
heti zat chin hi Mizoram hmun dangah a la awm lo niin a lang a, kan Director pawn
ropui a tiin a lawm hle a, a theih ang anga tanpui zel theih a beisei thu pawh a sawi a,
an hnatlang thingpui lum nan Rs.5000/- a pe nghe nghe a ni. Khawtlang hruaitute chuan
"Sihphir sawia Iskut a lo lang mai ang hian Damparengpui sawia Oil Palm lo lang ve
mai turin hmalak kan tum a ni" an ti.
Sihzaua Oil Palm chinna te kan tlawh hnuin BNRGSK Hall-ah Oil Palm ching
hlawhtling te interview film chhuah a ni a, Oil Palm chin chungchanga hriattur tul
leh zir ngaite zirhoin Training neih nghal a ni.
Damparengpui khawtlang hmalakna chungchangah hian Project Director, DRDA,
Mamit leh Aizawla RD lam hotu thenkhatte biak pawh nghal an ni a, hetianga kan
Scheme neih hrang hrangte inhmantawm (Converge) thiam a tul thu leh pawimawh
dangte sawiho a ni. Heng Rural Development scheme NREGA, IWMP, etc. te hi Oil
Palm Development Programme nena kan thawhho thiam zel chuan hlawhtlinna chance
pawh a sang deuh ngei ang. Hetianga hmalak remchanna khua apiangah Damparengpui
method hi hmang thei ila a duhawm hle.
Agriculture Department hmalakna hrang hrang kan hmuhte leh thawktu leh
helai bialtu Pu Tomy-a hnathawh that dan te hlim leh lawm taka mitthla reng chungin
zan dar 8.30 khan dam tak leh tluang takin Aizawl kan rawn thleng chho leh ta a ni.
DAO, Mamit leh a staff te leh Loneitu
min
lo dawngsawngtu zawng zawng chungah
zinte aiawhin lawmthu ka sawi e. ■
MIZORAMA OILPALM CHIN KAWNGA HARSATNA LEH
A SUTKLAN DAN
C. Lalnithanga, MAS
Asst. Plant Protection Officer,
Directorate of Agriculture (CH),
Aizawl, Mizoram.
Kumin 2014 January atanga June thleng hian Mizorama Oilpalm chinna hmun
thenkhat ka tlawh a, ka tlawh khuate chu hengte hi a ni:-
1)
Aizawl District
-
Zanlawn, Kawnpui, Hortoki, Buangpui, Buhchang,
Phaipheng, Phaisen.
2)
Serchhip District
-
Falkawn, Muallungthu, Phulpui, Sialsuk, Sailam.
3)
Kolasib District
-
Thenzawl,Buangpui,Serchhip,Keitum,Bungtlang,
Khawlailung, Chhiahtlang, Khumtung.
4)
Lawngtlai District
-
Lower Saikah.
Heng khuaa Oilpalm chinna hmunte hi ka hman zat zat ka tlawh a, motor kal
thlen theihna hmun a tlem zawk avangin thui tak tak leh inkarkik tak takah kal a ngai
a, ni khatah hian Oilpalm hmun tlawh tam a har khawp mai. Oilpalm chingtute an
Oilpalm hmun ngeiah biain an harsatnate kan zawt a, sawi tur an ngah tlang hle. Heng
khua leh Oilpalm hmun ka tlawh atanga Mizorama Oilpalm chingtute harsatna langsar
zualte chu hengte hi a ni.
1. Oilpalm tiak a rit : Oilpalm tiak (seedling) pakhat, hnah 13 nei tling lo
pawh hi a tona polypot a len tham avang hian paikawng/paiem pakhatah pakhat chiah
a leng a, mi pakhat phur tawk chu a ni mai. Oilpalm tiak a rih em avang hian loneitu
thenkhat Oilpalm hmun chu motor kal theihna kawngpui atangin a hla deuh a, kawng
awmsa a awm loh avang leh Oilpalm hmun tam zawk chu ram rem lo, kal harsa tak a
nih avangin kangvara Oilpalm tiak phurh luh a hautak hle.
Hei vang hian loneitu tam takin Oilpalm tiak chu a polypot atangin a rukin an
pawt phawi a, zangkhai takin Oilpalm hmunah an phur lut thin a ni. Hei vang hian
Oilpalm phun thar tam tak chu a chawrche a, thal laia tui pek tur awm lo nen, fertilizer
pek tur awm lo nen, ran ek pek tur awm lo bawk nen, beisei angin a thang tha lo va,
beisei angin a thang chak lo a ni. Loneitu tam tak chuan an Oilpalm that loh chhan
chik taka han zawhin a phun hun laiin polypot a lei nen an phun loh thu a tawpah
hreh takin an sawi leh nge nge thin. Hetianga Oilpalm tiak phun hi thlasik lai leh
nipui lai chuan a thang mawh hle a ni.
2. Fertilizer an pe lo : Oi1palm chinna hmun ka tlawh zinga, loneitute hian an
Oilpalm chu fertilizer eng chi mah an pe lo tlang pui, Oilpalm hian zung pui a nei lo
va, balhla ang hian lei chung pawn lang laiah a zung hraw tak tak chu a kung hual
velin a zam darh a, a hnah a lianin a sei bawk a, hei vang hian fertilizer hi a mamawh
tam em em a ni. A tiak phun lai atangin kum tin fertilizer pek tur a nih lai hian loneitu
tam ber chuan fertilizer an pe thei lo a ni, an chhuanlam pui deuh deuh te chu :-
Fertilizer leina tur pawisa an nei lo va, loneitu khawsa thei deuh pawhin fertilizer lei
tur an hmu mai lo va, a leina tur hmun an hre lo bawk a ni. Loneitu tam zawk chu
khawsak harsa ve tak tak an ni a, athlawna fertilizer an dawng a nih loh chuan fertilizer
pek tur an nei ngai dawn lo a ang khawp mai. Hmun thenkhatah chuan fertilizer an
dawn ang ang pawh lo hralh ru duh an awm leh zel niin an sawi bawk.
3. Ran ek (Manures) an pe lo : Oilpalm hian ran ek leh hnimtawih hi an
ngeih em em a ni:Ran ek kan tih ber chu Bawng ek, vawk ek, kel ek, leh ar ek te hi a
ni. Mizorama Oilpalm chingtu tam ber hian ran ek an neih ang ang pawh an Oilpalm
phun tharah an pe lo hrim hrim a ni. Fertilizer leina nei zo lo pawhin ran ek tal chu an
Oilpalm phun tharah pe thei sela a thatpui dawn hle a ni. Fertilizer leh ran ek pek that
chuan thlasik lai leh thal laiin tui pe thei lo mahse Oilpalm chuan a that phahin a din
chan theih phah dawn a ni. Ran ek hi leia thlaichaw siamtu pui ber, mit lawnga hmuh
tham loh, hrik tangkai tak tak (Micro-organisms) chaw tha a ni a, an lo inthlah punga
Oilpalm tan chaw tha an siamsak a, tichuan Oilpalm-in a lo that phah thin a ni. Mi tam
ber chuan hetianga ran ek hi Oilpalm kan pek chuan ran ek tui hang kha hip dawk
dawk turah kan ngai, nimahsela Oilpalm chuan inorganic form-in chaw a la si a,
chutianga ran ek kan pek chu Oilpalm chuan a hman tangkai theih nan kan sawi tak
hrik tangkai hoin an tihdanglam hunah chauh a chhawr tangkai thei a ni.
4. A hmun a darhsarh : Oilpalm chinna hmun tam ber chu a bing te te
deuh vek a ni a, a darhsarh hle bawk. Mithiamte duh dan anga bawh mual bik neia
zau au taka inria Oilpalm hmun hi neih tur a ni a, tichuan Oilpalm rah theih nana a pa
chi kengtu tuaingawt te (pollinating weevils) pawh awlsam takin a inthlah pung anga,
kumtluanin chhuah thar zel ngai lovin Oilpalm chinna hmun zau tak (compact area)-
ah chuan tuaingawtte chu a lo inthlahpung thei dawn a ni. Amaherawh chu Mizorama
Oilpalm chinna hmun tam ber chu a bing te te a ni hlawm si a ni.
5. A hmun a awih : Oilpalm chinna hmun tam ber chu awihtlan a ni deuh vek
a, a then lai phei chu awih tak tak a ni nghe nghe a ni. A rah bawr (FFB) lawh hunah
pawh mualmawng lamah a lum bo mai ang tih hlauhawm khawpa awih lai te pawh a
awm a ni.
6. Hlothlawh a harsa :- Kan hriat theuh angin Oilpalm kung inhlat zawng chu 30ft
a ni tur a ni. Hetianga inhlata phun chuan kum 5 a tlin hma chuan Oilpalm hmun chu
a
bik takin fur laiin thlawh fai reng a ngai a, Pahmei khawsak harsa deuh tan phei chuan
hlothlawh hi a hautak em em a ni. Loneitute tha chhawkna atan hnimtur (Herbicides)
duh thala hman tur athlawna pek a harsa a, loneitu tam ber chuan an lei thei lo bawk a
ni.
7. Kawngpui atangin a hla :- Oilpalm chingtu tam zawkte huan ram chu
kawngpui atangin a hla a, motor kal theih si loh, kawng thui tak zawh a ngai a,
Oilpalm tiak phurh luh pawh a buaithlak hle a ni. Oilpalm rah bawr seng hunah pawh
a phurh chhuahna a chhuk chhoin a hahthlak hle dawn a ni.
8. Tui a harsa : Oilpalm chuan tui a mamawh tam tih chu loneitute hian an
hre chiang tawh khawp mai. Amaherawh chu tui mamawh hun lai tak, thlasik leh thal lai
hian Oilpalm chingtu tam ber chuan tui pek tur an nei lo. Oilpalm chinna hmun
pakhatah chuan vanneihthlak takin tui zem lianah Oilpalm chingtute tan tui an lak
khawl saka, tuizemah chuan tui a liam zawih zawih reng a, mahse chu tuizem awmna
hmuna Oilpalm chingtute chuan thallai hian an Oilpalm chu tui pek nachang an hre lo
nge, an pe lo hrim hrim kha a mak hle tih mai loh chu sawi ngaihna awm lo. Training naah
tui pek pawimawhzia kan sawi chamchi a, a pawimawhna zawng an hriat ngei a rinawm
si a ni.
9. A zik thi an ngaihven lo: Oilpalm chingtute chuan an ngaihven ber chu
an phak tawk ang anga a hmun thlawh fai hi a ni. Thei leh thlai dang ang bawkin
Oilpalm hian natna chi hrang hrang a kaiin a vei thei ve tho a, a bikin Mizorama
Oilpalm an chin tantirh atanga natna lar ber chu a zik thi (Bud rot) hi a ni. Oilpalm
phun hlim atanga a rah seng theih khawpa lian tawh thlengin a zik thi hi hmuh tur a
awm. Training naah a zik thi enkawl dan kan hrilh mawlh mawlh chung pawhin
loneitute chuan an ngaihveti tha tawk lo.
10. Bui, Sakuh leh Sanghalin an ei nasa :- Mizoram pumah Oilpalm eichhetu lar ber
chu Bui, Sakuh leh Sanghal te hi a ni. Bui tur (celphos) an nei tam tawk lo va, hei vang
hian bui hi loneitute harsatna thlentu chimawm tak a ni. Sakuh leh sanghal pawh hi
bui ang thova loneitute tan harsatna thlentu anni bawk. Hmun thenkhatah phei chuan
sanghal hian Oilpalm kung mai bakah a ban phak china Oilpalm rah pawh a la ei duh
zel. Thehlei leh sazu pawhin Oilpalm rah hmin an ei duh bawk. Loneitute chuan Drip
Irrigation atana Pipe chi hrang hrang ai hian Bui, Sakuh leh Sanghal laka Oilpalm ven
nan hian thirlen khauh tha tak mai hi Oilpalm hung nan mamawh zawkin an insawi a ni.
Harsatna sutkian dan kawng hrang te :-
1. Oilpalm hmun hi hnathawktu awm tam dan azirin a zimin a zau tur a ni.
Hnathawktu tlemna chhungkua chuan a bul tan nan 1 Ha a zau siam phawt sela.
Lo hal hnuah Oilpalm phunna tur chu 30ft-a inhlatin chhinchhiah vek sela,
polypot leng tur tawkin a khur lai lawk vek sela, tichuan Oilpalm tiak an mamawh
zat chiah bul 143 chu kumkhatna atan uluk takin phun phawt sela tichuan an
inhuam dan azirin kum tharah Oilpalm hmun chu zauh zel sela Oilpalm tiak
pawh polypot lei nen phun ngei sela, a hnu kum 50 lo awm tur atan loneitu chu a
inchhir dawn lo a ni.
2. Oilpalm chingtu chuan Fertilizer a dawn ang ang chu kum tin Oilpalm pe ngei
sela, a thlawna dawn tur a awm lo a nih pawhin a pawisa neih ang angin fertilizer
chu lei hram hram sela, a bikin lei hnawn lai- fur lai hian pe ngei bawk sela a
thatna teltu chu amah bawk a la ni dawn a ni.Bawng ek, vawk ek, kel ek, leh ar
ek te hi cement bag leh polythene bagah te dahin tawn phui tlat ila, in hnuai
hulah dah ila, thla thum hnuah chuan alo tawih/mawih vek anga, a lo zang sawt
bawk anga tichuan fur laiin zangkhai tein Oilpalm hmunah an phur lut anga, bul
tinah thum khat lek lek pawh pe ila Oilpalm hian a thatpui hle dawn bawk a ni.
3. Oi1palm kung hual velin a theih ang angin half-moon terrace laih hram ni sela a
bik takin fur lai hian lei a hnip a, laih a awl bik a, fertilizer leh ran ek pek dawn
pawhin a remchang bik em em a ni. A rah seng hunah a tangkai lehzual dawn.
4. Oilpalm phun atanga kum 5 chhung chu Oilpalm hmunah hian sum chang thlai
chi hrang hrang chin tur a ni. Keitum leh Bungtlanga loneitute chuan Oilpalm
hmunah hian Lakhuihthei an ching a, an chhawr tangkai em em a ni. Bui, Sakuh
leh Sanghal pawh a nghal lo bik a ni. Phulpuia loneitute chuan Oilpalm hmunah
Fu an ching a, an hlawkpui em em a, Oilpalm pawhin fu zar hlim chu an ngeih hle
a ni tih a lanna chu fu kara Oilpalm phun thar chu thalvaekchar lai pawhin a
hring duah hlap bik a ni.
5. Kan sawi tak ang khan Mizoram pumah thal laiin tui pek tur a awm meuh lo a ni,
chuvangin fur laia ran ek leh fertilizer pek that chuan Oilpalm hian that khawro
pawh a tuar thei nge nge a ni. Abik takin fertilizer zingah Potassium tlachham hi
Mizoram pumah hmuh tur a tam ber a, Oilpalm hnah chu a hring leh engin a de
chuai hlawm a ni. Hei mai bakah hian Boron tlakchham vanga a hnah chuar-
hmuh tur a awm zauh zauh bawk. Chuvangin loneitute chuan kum tin an Oilpalm
chu MOP pe ziah thei se an thatpui ngei ang.
6. Oilpalm hmuna an feh apiangin loneitute chuan chik takin an Oilpalm chu en
sela, a zik thi leh tliak a awm em tih ngun takin thlithlai sela. A zik thi leh tliak an
hmuh apiang chu dim tein tan sela, a hnuah natna damdawi, training naa uar
taka kah tur kan sawi thin Carbendazim (Bavistin/Rustone) @ 2 gm, tui llit
chawhpawlhin kap sela a theih phei chuan thla tin fur laiin vawikhat tal chu a
hrisel nan kap vek sela, an thatpui ngei ang. A kahna bur nei remchang lo pawhin
kahchik siamin kap hram hram sela, a zik chauh kah kha a tawk mai. A chhan
chu Oilpalm hrisel pangngai chuan thla tin hnah thar pakhat a chhuah anga, a
kung lian tawh phei chuan thla tin hnah thar pakhat leh a rah bawr khat a chhuah
ziah tura ngaih a ni.
7. Bui, Sakuh, Sanghal leh Sazu lakah Oilpalm chu a theih ang anga yen tur a ni. Pu
C.Lalthlamuana, Deputy Director (Soil Survey) chuan hian a neitu thlantui far
hi a ngeih ber' a ti a, awmzia a nei thui hle mai. Kumtluana a neitute Oilpalm
hmuna an riaha, an chet tlat na na na chuan Bui, Sakuh, Sanghal leh Sazu lakah
Oilpalm chu a him bik nge nge a ni.
Tunah chuan Godrej Agrovet (Ltd) chuan Bukvannei, Kolasib District-ah Oilpalm
hriak sawrna khawl a bun fel ta. Oilpalm hralhna kawng zau takin a inhawng ta,
Pa taima apiangin Oilpalm chin hi an hlawkpui tan ta, chumi zinga tel tur chuan
loneitute tan lak sauh sauh a hun ta hle a ni.
o000o
CRITICAL PERIOD IN AGRICULTURE
(AGRICULTURE-IN HUN HARSA A TAWH LAI )
R. Lalrinawma, MAS
Agriculture Extension Officer,
Plant Quarantine Station,
Indo-Myanmar Border Trade Centre, Zokhawthar.
Kan sawi fo tawh angin Agriculture hi mihringte eizawnna zinga upa ber pawl a nih
ang bawkin thil thar leh tawngkam thar pawh a piang chhuak ve zel a. Thlai enkawltuin a
hun taka a nih dan tur ang taka chet a lak loh avanga siam that leh theih tawh loh khawpa
thlaiin a nihphung tur a hloh a, a thar a dakhniam thinna dan hi 'Critical Period in
Agriculture (Agriculture-in hun harsa a tawh lai)' chu a ni.
Thlai hrang hrang hian Critical Period hrang hrang an nei theuh hlawm nachungin
thlai nawlpuiina an intawm theih chauh lo tarlang ila.
1. Chawtha : Leilungah hian thlai mamawh chawtha chi hrang hrang awm bawk
mah se, thlai mamawh tawk, a hun taka ei mai tur a awm loh chuan chaw
khawpkham loh avanga harsatna (Nutritional Disorders) a lo awm thin.
A pumpelh dan : Thlai chin/phunsawn hma thla khatah leilung
sawngbawl laiin a dose dik taka leiah thlai chaw lo dah lawk thin tur a ni a, lei a
thur viau chuan chinai thi (slaked lime) hman tel ngei tur a ni. Dan naranin thlai an
thanduah leh a par leh rah insiam hun lai hian chaw tha an mamawh tam.
2. Sik leh Sa : Ruahtui tuar thei tak thlai an awm laiin thenkhat chuan ruahtui an
tuar thei lo va, an boruak/nisa duh zawng, a hun takah an hmuh loh chuan a par/rah
insiamnaah nghawng tha lo a neiin a thar a tlahniam thin.
A pumpelh dan : Kan thlai chinna tur hmun hian eng ang sik leh sa nge
a neih a, chuta chin chi chu eng thlai nge, eng tik huna chin tur nge, kan thlai chin
hun chhung hian sik leh sa a inthlak hman dawn em, chu sik leh sa inthlak chu kan
thlai tan a pawi thei dawn em? tih finfiah phawt thin a tha. Thlai an thanduan leh a
par leh rah insiam hun lai hian nisa an mamawh tamin tui an mamawh tam a,
ruahtui beisei anga a thlen loh chuan tui pek hial pawh a tul thin.
3. Tuh/Phun Sawn Hun : A hun lova tuh/chin emaw phunsawn hian thlai tiak no
to insiamtir leh zung thlak tirten an tuar thin. Thlai tiak tirte hian an than duan
nan boruak lum leh ni rei an mamawh thin a. Tin, phun sawnte hian than nan leh a
zung insiam nan lei hnawng leh boruak lum an mamawh tam a, tuh/phun sawn
tlai lutuk chuan an than duan hun tha tur Nursery-ah tawt takin an hmang zova, an
tana hun thain a liamsan a, an nihphung tur ang an ni phak tawh ngai to va, an fere
duhin a thar a tlahniam thin. A then phei chuan a chaw zawngkhawmtu (Root hairs)
an chhuah tarn hman lo va, thal tuar chhuak zo lovin an thih phah thin.
oo0oo
A pumpelh dan : A tlangpuiin tuh chi chu ruahtui tlak dawn hnaih April-
May ah ni se, phunsawn chi chu ruahtui tlak inzawm that hun May-June thla
chhung ngeiin phunsawn ni se, Nursery-ah hian a tiah atangin a rei berah ni 30
bak awm lo se.
4. Hlo : Eng thlai pawh, kan duh leh mamawh lohna hun leh hmuna lo awm ve thin
hi tiin kan ko mai thin a, kan thlai chinte nen chaw, ni-eng leh boruak an inchuh a,
thlai aia an chuh chak zawk avangin a hun taka thlawh a nih loh chuan kan thlai
chinte an dip ral thin.Kan sawi tawh ang khan hnim chi hrang hrangte hian leilung
hi an dap chhuak hneh hle a, hlote pawh hian nasa takin kan thlai huanah hmun an
luah ve thin.
A pumpelh dan : Kan huanah hian hlo a awm miah lo tur a ni chuang lo va,
kan thlai chinte a tiah tirh atanga an than duan chhoh hun lai leh a par leh rah
insiam laite hian hlovin a dip tur a ni lo va, rah a chhuah fel tawh hnu chuan a
sengkhawm a tiharsa a nih lem loh chuan hlo hi lo awm ve mai mai se pawi an
khawih thei tawh chuang lo va, chu bakah hlo awm hauh lova huan dah turn chu
sum leh tha sen a hautak em avangin pawi khawih thei tawh lo china an awm chu
phalsak ve a pawi lo. Tin, hlo kan thlawh dawna hriat reng tur chu chi an chhuah
hma ngeia thlawh thin tur a ni.
5. Rannung leh Natna : Kan thlai chin azirin hun hrang hrangah rannung leh
natna hrikten an bawm thin a, a hun taka hmuhchhuaha enkawl a nih loh chuan
nasa takin a thar a tlahniam thin.
A pumpelh dan : Kan thlaite vil ngun ila, kan hriatthiam loh harsatna
kan thlaiten an tawk a nih chuan a rang thei ang berin Agriculture mithiamte rawn
vat hi a finthlak hle.
6. A Seng Hun : Seng hun dik taka seng loh chuan a tilin a zuva duh bakah
vawi tam tak lawh chi, a rah neiho ngat phei chu a rah chang dah reng chuan a
kungin a tuar a, a tar hma phah thin. Tin, Fu phei chu a par hnua seng chuan a
thlumna (sucrose) a tlahniam tawh thin.
A pumpelh dan : Seng hun dik tak sawi chu a harsa a, a chhan chu
thlai hrang hrangten seng dan leh seng hun an nei hrang theuh hlawm si a.
Chuvangin, a hun dik taka seng thei tura kan thlaite kan vin ngun a, kan lo
inhmakhua lawk hi a pawimawh ber chu a ni.
Heng kan sawi tak Agriculture-a Critical Period chi hrang hrangte khi
Zoram Loneituten vawng reng ila, Farming hi sumdawnna lian tak a nih tak avangin
hlawk lehzuala thlai thar a, rahbi thar chuangkai thei theuh turin can i la sauh sauh
ang u.
OIL
PALM NGE NGE
Lalchharliana, MAS
SDAO, Zawlnuam
Mahni tui zawng leh tawn hriat then then, mi hriat hnu leh rawkrailo te te mah
ni se, khawnge tun turn chu duh hawi zawng zawngin ka'n mualzawl silai hawl kual
mai mai teh ang. Tih-ah chuan Pu Hmutea tihdan takah kan thutpui mai mai ang hi
mihlim nu ho chuan an dinpui hluai fo tho a lawm mawle. Mahni ba lam na na na chu a
hre ber ang ziazangin phul pui leh chiam ila a ni mai. Tu'n an hlawk pui lo a nih
pawhin tu pa damdawi eisual ang deuhin a thawh na na-ah a thawk tawh mai ang chu.
Tun hnai maia hmel hriatah chuan Oilpalm hi chin tam ber leh chin manhla ber
pawl chu a ni phawt ang. Thlai thenkhat chu a hun laiin han uar viau hlawm mah ila a
hralhna lam kan inrin siak laih laih mai thin a nia, a fing hmasa sain an titawp hmasa
emaw tih mai tur a ni fo thin a, sorkar leh a changtu Department kan indem siak luai
luai mai thin a nih kha. Kan pi leh pu, kan nu leh pa ten a tha nia an hriat leh tute
maw tha tih zawng an theihtawpin an han buaipui ngial thin a, eng eng atangin emaw,
khawi khawi atangin emaw harsatna Tian takin a han tlakbuak thuai a, beidawng nih
hrehin an han tilui fan fan a, mahse a ngaihna hlawl a awm tawh loh hnuah thil
dangah an han peng leh rih thin a, patlingin `eng ber hi nge ching ila tha ang aw' an han
ti vawng vawng a, eng thlai pawh ching dawn sela rilruin ar bo a zawng a, Vairengte gate
thlang vela mite sukthlek azir zirin a man bithliah chawp a ni vel ta mai mai thin bawk
tak a, patling lu a haiin mut mawh hnar mawha neih a, helhkam loh rual a ni thin lo.
Hun a lo kal zel a, ‘mipa vannei bui meitawia' kan inti dawn nge, hun rangkachak
kan tawng kan ti dawn, hnathawk thei dinhmuna kan din laia kan hotuten oilpalm an
han chawchhuak hlauh hi chu kan vannei intih loh rual a ni lo. Tun hma, kha leh
chenah khan engatinge kan hotute hian an lo chah chhuah daih tawh loh aw tih
vawng vawngna tham a ni. Mi thuthiam thenkhatin oilpalm hi duhtu ram avangin
nula hmeltha nen an tehkhin thin a, mahse nula hmeltha te chu a la inchuhbuai
theihin a intih vuivai theih a, oilpalm hi chu inchuh buai ngai lo leh inthikna tur awm lo,
a duh apiang tana duh tawk tawk neih theih a ni miau a, chuvangin Oilpalm hi chu a
chungnung chiang a ni. A fing hmasa apiangin an ching hmasaiin an ching uar ta mai
chu a nih ber hi. Tun dinhmunah chuan oilpalm chingtute tluka nihlawh, tanpuina
dawng nasa leh sorkarin a ngaihsak hi an awm kher awm lo ve. Thlai dang chingtute
ran pawh thik tham an ni hial ta ve ang.
A
venhimna lam : Rannung leh a natna lam hi chu kan hotu mithiam tak tak ten an sawi
tam tawhin kan mamawh chu min supply hneh char char bawk a, keini ang, thawkho
zingah pawh ak zat hnih hnuailam, rawng lo lehnghal, thi beh chu sawi loh kungpuimuthi
pawh beh phaklo chu inrawlh loh law law a himin ka ring a, pute ring phawt ang. Sorkar
tana tih vak ngaihna awmlo, kan chhiatpui leh kan mutan lian ber(!)Sanghal mawlh mai hi
er tham a tlingin ka hria a. A sa a tui vang leh a hnawk em avang ngawta that mawlh
mawlh tura infuih a rem deuh si lo, ram vachal deuh erawh chuan tih dan eng tin tin
emaw an hre mai zel a, mahse hemi chungthu hi chu eng pawl emaw inhungna bang a
nek puar palh hlauh dah ange, sawi thui lo mai ang, kei chu a engahmah ka
inhnamhnawih ve lo a nia.
Zopa ti ti : Mizopa hi kan lo remhriain thil kan lo chik peih ve viau mai tih ka hre
chhuak. Bualpui pa pakhat chuan a fu huan hi thirzai lane hnih lek dul fahran hian a
hung a, han en mai chuan sanghal te chu han dal zia zang tur hi a ni lo, mahse `sanghal
hian thirzai rim hi a hlau a, a tawn ngam lo' a ti ve tlat. Pakhat leh chuan a huan
hungna thirzaiah thang ang deuh valh satliah hi a khai fur mai thung a, `sanghal hian
thirzai ringawt hi chu a reiah ngaiah a nei mai a, a hlau lo zui mai zel, hetia thil valh
han khai hian thang emaw an ti a, an tawn ngam lo'a ti ve thung. Kawnpui pa ve
thung chuan Thirzaia hung chu a hautak mai mai a, atta/wheat vai bag ruak, foot khat
vela hlaia zai sin hi vau-ah zar zawm put mai ila, a hautak tham lovin sanghalin an hlau
sia, ka zawngchhang khawp mai, a mawih deuhah ka thlak leh mai a', tiin a thatzia a
sawi rawtui khawp mai. Hortoki pa ve thung chuan `Sanghal ven nan sum sen a ngai
hlei nem, pawnchhia engpawh hi oilpalm bulah han vet mai mai ila, sanghal te chuan an
hlau lutuk tlat alawm, pawnchhe zawn khawm lah chu mizopa inah chuan a
huphurhawm lo khawp leh nghal a, ti hian a mawih chhiat veleh ka zawng khawm zel
a, ka thlak leh mai a', a ti ve thung. Khaw pakhata pa remhre deuh mai pakhat chuan
a huan hrul-vau velah radio pathum vel a khat mawi tawkin a khai a, zanah hian a
`on/play' zankhua mai thin a, `zai awm loh lai pawhin ri tuk tuk programme hi chu a
awm reng a, sanghal hian an hlau khawp mai, battery aiin oilpalm a hlu zawk tih ka
chiang, battery man ka ui phal lo' a ti ve tlat. Heti lo pawh hian sanghal ven dan hautak
si lo, tha si a la awm nual hmel a, pa remhre deuh ho khan kawmpui mai lovin in
remhriat dan hrang hrang han thawh khawm teh u khai.
Chhim lamah : Ti daih ila, kan Larsap Pu Purus.... a-te tualchaina,Kerala-Palode ah
khuan tun hnai khan ni thum lek Oilpalm chi chhuahna hmunpuiah thiam zirin ka zu
feh chhuak ve poh a, kal hma chuan a panna a hlat vei nen a zir chhung a rei si lova, a
man/hla vak awm lo mang e-haw chhung nen, ka ti deuh a, mahniin heti chen chen ka
la zin ngai si lova, ka phur vak lo deuh a ni. Mahse...mahse, a lo ni lo, nithum chhung hi a
hman dan azirin a lo hlu-in a lo hlawk thei viau mai tih ka hrechhuak.
Ei leh in lam: Nunphung a inan loh ang angin ei leh in dan pawh a inang lo chiang
khawp mai. Zing chaw atan thingpui leh papawr (papad) bakah vanneih chang chuan
bula mite zawh chawp ngai eng eng emaw, coconut tlem telh, nuai phek, a lai puar kan
han dawng a, a chaw bera lah chu min pe hlei lova, chutah chhun thingpui-ah chaw
leh a hmeh, zing chaw aia hnianghnar zetin min han chhawp lawih a, a tirah thleng
ruak an rawn chhawp ngawt a, a bulah engemaw an chhawp tawh chuan a ei theih e,
an ti mai a, an chhawp hmasak sak kha ei hmasak tur a ni mai, a chaw bera lah chu
kham dawnah min chhawp hman tawk a, min chhawp tak loh hlen chang pawh a
awm, ei tur hi non-mizo inkhawmpui ang deuhin a rawn thleng dawt zut tawh mai a
ni; chawhmeh fian an leklam vak lo, kut a ni deuh vek mai, hei hi chu kei mizopa
thiam zawng tak a ni! Dawhkan pakhat kil hoin kan buffet a ni ber e. Chawhmeh ber
pawh a awm chuang lova, a chaw bik pawh a awm chuang lo, kan chawm pawlh vek
mai. Keinin zanriah kan tih hi mut huna ei an duh tawk a, mut duh deuh tan chuan
muthlu chunga ei mai a awl ngawt ta ve ang. Chawei kham chuan 'mut' a ni tawp mai.
Bazar lam han hawi lawk ila-vantlang hmun a zauin kawngpui an duh zau bik
ngawt mai, heng laia kan kawngpui tha neih ang tiat vel hi chu an kawngpui kal
thiang daidan nan an duh tawk vel nia! Tin, dawr bak chu kawngkam tea in ding a
tam lo, kawng atangin an in kawng theuh kha tha takin an siam theuh mai, a
thawventhlak ang reng. A buaithlak ta ber chu kuhva dawr aiin zu dawr a tam zawk
teh tlat a, sandah zawrhna aiin zu inna 'bar' hmuh tur a tam zawk. Tih than zawng
thlak daih mai a chakawm rum rum. Hmawmsawm reng reng narial telh a ni tlangpui
awm mange aw, ka ti.
Helai hmun hi Oilpalm zir bingna hmun a nih avangin Oilpalm aiin Rubber an
uar zawk, narial nen, an ramhnuai reng reng chu rubber-in a khat a ni ber mai a, a
hmunah an awm chilh mai zel a, khua ang reng, ramhnuai ang reng a ni ber mai. Forest
Department enkawl park pakhat kan tlawh tumin a tlai tawh deuh bawk a, sai a awm
avangin tlai lamah chuan ramhnuai deuhah chuan kal loh a tha tiin an phal meuh lova,
kan kal ta tho a, eng em chu kan ti ta lo hlauh, kah hlum ai chuan hnaih loh an duh
tawk viau niin a lang. Kah phalloh tih lam chu an sawi lo va, fimkhur tur an ti mai a,
an zawm viau zawng a niang, kah turn awm hmel an awm lova, a kal ho pawh min
ringhlel lo va, tawhsual tawh palh min hlauhthawn pui mai zawk a ni e.
Kan zirna hmunah pawh hian Oilpalm chu a tam lua lo, ram tin 50 hmun lo lianniin
a lang lo, mahse kum 10 aia upa hlir an ding ngir khup mai a, coconut kung puitling
aia sang sang te pawh a tam tawh mai. A chinpun lam hi an buaipui lem lova, zir bingna
hmun tih takah a chi tha siam chhuah dan an buaipui ber. An sawi dan chuan
khawvel ram hrang hranga Oilpalm chi (Germplasm) an hmuh theih ang ang an la
khawm a, a quality tha ber turin an siam chhuak a ni ber mai e.
An Zirnate : Oil Palm hi chi thum a awm a, chungte chu Pisifera variety (a pa chi), a
mu tuamtu kawr awm lo, a pawn thawp (mesocarp) tam chi; Dura variety (a nu chi), a
mu tuamtu kawr chhah leh sak em em leh Tenera-pisifera leh dura inthlahpawlhtira, a
pianziaa a chi dangte thatna belhbawm ti mai ang, mu tuamtu kawr chhah lutuk lo, a
pawn thawp (mesocarp) tam lutuk lo, heng laia kan lo chin ve ho ang chi hi.
Thlahpawlh tir : A pa (pollen) kha a hun takah khawih vel tiawlsam turin a diptu a
zar vel sah en deuh a, formaldehyde/formalin 40% in a par zawng zawng bakah a
tuamtu tur ip (terylene cloth) chhung lam ngun taka kah phawt tur, tichuan a pa par
kha a hun takah (a par kim hma ni 5 velah) a bika siam ip khan tuam phui vek tur a ni a, a
hmawr tawn tawnah phui taka tuam/tawn bawk tur a ni. Tichuan, a par kim atanga ni
2/3 velah a par kuangah tan hmawk tawh mai tur a ni. A tuamna chawp hian
daihlimah darkar 5 dah leh rih a, a bag-a tlakhawm turin a pa chi (pollen) kha thin
thlak tur a ni. A chi hi thuk (oven) -ah darkar 24 chhung 35°-40°C-ah ur tur a ni.
A
chi hi
chhihrih sin takin a chi tuamtu leh thil dang tangkai lo paih faiin hrik leh thlap tur a
ni. Tichuan, a chi chu bur te (test tube)-ah dah a, phui taka chhin tur a ni a, hman
dawn hunah a chi chu talcum powder nen 1:6-a thunfin tur a ni. Hetiang hian a chi hi
a hnawnna (moisture) 4% ni turin kar 6-8 chhung rep/pho tur a ni.
A nu par ve thung erawh chu a par hma kar khat vel atangin a tuamna ip (terylene
cloth)-a tuam tur a ni a, a par leh par loh hi ni tin a tuamna langtlang thei (sarang fim)
atangin thlithlai reng tur a ni. A par hma fal bik a awm chuan tuam dawn hian paih
nghal tur a ni. A par, tan tih hriat veleh a pa par (pollen) test tube-a mi, dawt pahnih
invuah sa zinga, pakhat kha saranga tuam zimtea tihawngsaah khan a dawt pakhat
atanga ham luh tur a ni. A nu chi a la par kim loh chuan a tukah tihnawn leh mai tur a
ni. A tuamna ip hi Formalin (40%) hmanga kah leh vek tur a ni bawk. Inthlahpawlhtir
(Pollination) hi zing lama tih a tha ber a, kar li hnuah a tuamna bag hi lak thlak tur a ni.
Tichuan Code No. te, date leh Cross No. te rangva plate-ah chhinchhiahna siam a, a
kungah tar thlap tur a ni. A rah a than that theih nan a bul vel hi thenfai tur a ni a, a
hnah/kau pawh tliak lo tawka uai hniam tawk vel turin sah auh tur a ni.
A chi sawngbawl dan : Tichuan, thla nga leh a chanve velah a lo hmin tawh ang a, hei hi
buara ip hmangin fimkhur tak leh dim tein a rah titla lo leh tihmelhem lo turin lawh tawh
mai tur a ni. A kawr kheh dan chi khat chu a rah hi buara chawpin a kawr chiahhnip
nan tuiah ni 10 chiah char char tur a ni a, mahse, tui ngai reng hman chuan a rimchhe
duh a, ni tin thlak a ngai thung. Tichuan, balu nen chawhpawlhin kein emaw kutin emaw
awlsam tein a kheh theih tawh a, a mu tuamtu zawng zawng hi paih fai vek tur a ni. A
kheh dan changkang zawk Rotary Screen Depericarper leh Drum-type depericarper
pawhin a tih theih bawk. A chi hi natna laka ven nan Bavistin 2% hmangin minute 20
chiah leh tur a ni. A chi hi daihlimah ni 2 kan dah vang vang ang a, duhthusamah
chuan pindan air-conditioned 209-22°C, boruak hnawn zawng (humidity) 60% ni se,
kum khat chhung a nunna tichhe then miah lo vin avawn that theih a ni.
A chi muhil kaihthawh dan : Oil Palm chi hi a lo tiak har nangiang mai a,
mithiamte sawi dan chuan a chi kaihthawh dawn chuan a chi hi tuiah ni 5 chiah vang
vang tur a ni a, tui hi ni tin thlak tur a ni nghe nghe a. Chumi hnuah daihlimah
inthuah lo leh let sek pahin darkar 24 dah leh tur a ni. Hetih lai hian hnawng 17-18%
a pai ang. Tichuan, Polythene bag (45x25cm)-ah mu 500 vel zelin thun khawm leh a, a
ip hmawr hi nghet taka tawn thlap tur a ni. Tichuan, pindan 40°C vela lumah ni 80 chhung
a bika siam Tray (thleng)-ah dah vang vang tur a ni. Hemi hnu hian lak chhuah a, a
hnawng zawng 22% vel ni turin tuiah ni 5 chiah leh a, hmuar natna ven nan Bavistin
2% bawka kah leh tur a ni. A chi hnawng zual tihro nan chhuatah darkar 2 dah dark
leh rih tur a ni a, tichuan a chi chu polythen bag-ah bawk thun leh a, chhuatah rem
that tawh mai tur a ni. Kar 2 hnu velah a lo tiak (saingho) ang a, hemi huna tiak lo
chu a chi chhia a nih avangin paih mai tur a ni. A tiah atanga ni 4- na vel atangin chin
pun turin a bika siam bawmah thil dup (PU Foam) hmanga tuamin boruak lut thei siin
rinawm taka tawn leh thlap tur a ni a, tichuan rel leh thlawhna hmangin an thawn
chhuak ta thin a ni. An sawi danin a mu tiak (saingho) pakhat hi Rs.20/-in an hralh
thin.
Hemi hnu lam chu helaiahNursery-ah an lo kui tiak ta thin a ni a, a chi sawngbawl a
harsat zia leh hautak zia kan hre ta a, duh tan chuan chhut a har lo, helaia kan
huana chin theih tura puitlin meuh tur chuan a kalkawng a thuiin Sorkar pawh a
insengso nasa hle tih a hriat mai a, chutih laia kan huan hnaih thei ang bera min
dahsak tawh hnu pawha ching tha leh duh lo ang maia kan han dah veng veng mai te,
duhdah deuh maia phun nung ve satliah ringawt chunga tanpuina lam kan la bawh
huam huam zui hi chu a zahthlakin a chhan a tha lam sawi tur a vang ngawt mai.
Chuvangin, Oil Palm hi phun theih mai tura buatsaih a hautakzia leh a buangbarthlakzia
hriain a chingtute pawhin theihtawp takmeuh chhuah kan ba hle awm e.
THAL LAIA KAN THLAI CHIN UAR LEH
NGELNGHEHTIR DAN
George Lalthanngura, MAS
Asst. Soil Survey Officer
Directorate of Agriculture
(Crop Husbandry)
Mizote hi kuthnathawka eizawng, a tam zawk hi loneih leh chuktuah huan
siama ni tin hun hmang thin kan ni. Mi tlem zawk te erawh chu Sorkar hna leh thil
danga eizawngte an ni hlawm. Mipui tam zawk hi hetianga kuthnathawk ni mah ila,
kan mamawhte kan la thar chhuak pha lo hle mai. Buh bikah phei chuan kan thla thum
ei sei chauh kan thar chhuak a, hei hi leilet zawl, Buh leh Thlai chinna hmun kan
neihtawk loh vang te, kan thlawhhma lak te a zim tak vang te pawh a ni thei a.
Chubakah kan buh leh thlai te kum tluana thar reng kan nih bawk si loh avangin thar tun
chu a har thin hle mai. Buh leh thlai te hi a chin hun te, a seng hun te awma nei a
nih avangin a chin hun laiah chuan a tam thei ang ber thar chhuak tura tuna kan lak a
ngai a, hei bakah hian kan thlai thar chhuah te chhe lova rei tak dah that dan kan
thiam pawh a tul hle a ni.
Mizote hian hun bi then hrang hrang kan nei a, chung zinga pakhat 'Thal' laia
kan thlai chin chungchang kan sawi dawn a, Thal thlai kan tih reng reng hi thlai kum
hlun lo an ni ber a, ruah tui tlem lai a nih avangin thal thlai chu tuia chawm that a
ngaiin tui lak neih that a pawimawh hle. Thlasik thlai kan tihte nen hian thuhmun mg
deuh pawhin a ngaih theih mai awm e. Thlasik thlai kan chin tam tak Motor chana,
Moong leh a dang te pawh thala seng chi engngemaw zat a awm bawk a ni. Kan sawi tawh
ang khan Mizote chu kuthnathawka eizawng, leilet zawl tlemtea Buh leh thlai chin
bakah tlangramlto nei thin kan ni a, tlangram loneih hi kan pi leh pute hun laii atanga
kan lo chin tawh a ni a. Tlangram loneih hi ramngaw tihchereuna leh kan ram boruak,
sik leh sa tichhetu a ni tih hre reng chung sia kan la bansan fel theih loh a ni. Chuvang
chuan a ram leilung chhe tur, a theih chin china veng chungin thlai chin nan pawha
tangkai thei ang bera kan hman a lo ngai ta a ni. Kan lo neih dan phungah hian thlai
hmun a hranpa taka siam lovin Buh te nen kan chin pawlh vak zel mai thin a, hei hian hlo
thlawh te, thlai venhim te leh a seng thlengin harsatna a siam thei thin a ni. Chuvangin thlai
kan ching dawn a nih pawhin a theih chin chinah a hmun hranpa siam a tha ber fo. Hei hian Buh
leh thlai thar chhuah kawngah thui tak kawngro a su thei a ni.
Thal laiin thlai chi hrang kan ching tam em em lo va, tun hma lama fur leh
thlasikah chauh chin tur emaw kan tihte pawh thalah kan ching chho ta zel a, hei hi tui
lak tur neih that chuan a hlawhtling thei tho a ni tih a taka hretute kan ni awm e. Kan
enkawl danin a zir chuan eng hunah pawh hlawhtling takin thlai hrang hrang kan ching
thei tawh a ni ber a, boruak lum leh vawt, a ro lam leh hnawn lam te khuahkhirhna
hnuai kher loah pawh thlai hrang hrang kan ching ta zel a, thal thlai reng reng hi a hun lo
(off season)-a thar leh seng a nih avangin a hun pangngaia mi ai chuan a man pawh a to
bik zel a ni. Thal thlai kan chin zingah thlai tlem te chauh a tlangpuiin lo sawi ta ila :
1. French Bean : French Bean hi Thlasik thlai kan tihte zinga chhiar tel theih
tho a ni a, Bean chi hrang hrang tam tak awm zingah French Bean hi a lar ber pawl a
ni awm e. A kawm la no laiin chawhmehah hman a ni a, a char hnuin a mu an ei
bawk. French Bean hian chaw tha, Protein, Fat, Carbohydrate, Vitamin chi hrang
hrang, Fibre, Nicotinic Acid, Potassium, Magnessium, Iron, Phosphorus leh Chlorine
te a pai tam hle a ni.
French Bean hi a zam chi leh zam lo chi a awm a, hengah hian a chi hrang tam
tak a awm. A na nei lo chi hi hralh pawh a kal hle.
Sik leh sa thuah chuan khawlum lutuk lo leh vawt lutuk lo a duh a, ruahtui tam
lutuk a ngai thei lo bawk. Tin, lei chi hrang hrangah a chin theih laiin vaivut leh
leitak inchawhpawlh, lei thawpah a tha duh ber a, ph 5-6 hi a tawk vel bawk.
Kan ram leilung hi thlai in an ngeih kan tih rual hian an mamawh ang zawng
zawng a awm kim vek chuang lo va, chuvangin kan thlai te hrisela hlawk taka thar thei
tur chuan leitha nena kan chawm a ngai thin a ni. Acre 1 hmunah Bawngek leitha in 4,
leilung buatsaih laia chawhpawlh hi a tawk a, tin, fertilizer hi Hectare 1 hmun zelah
Nitrogen Kg 80, Phosphorus Kg 60 leh Potassium Kg 40 pek hi thlaiin an ngeih tawk
bawk. Heng Urea, DAP leh MOP te hi darh tha takin thlai chi phunna sirah 7-8 cm
vela hlaah thlai chi aia thuk deuh hlekah thlai chi thlak rualin phul tur a ni.
French Bean hi a zam chi a nih chuan inches 6-8 danah a tlar siamin a bi inches
12-18 a inhlatin chin tur a ni a, hetianga kan chin hian hectare 1 hmunah Kg 85-90 vel a
tawk thei. A zam chi chu inches 15 danah a tlar inches 20-25 inhlatin khur khatah mu
1 zela tuh tur a ni a, hectare 1 hmun atan Kg 25-30 vel a tawk thei bawk. Bean hi chaw
hmeh hralh kal tak a nih avangin kan thlai chin pawimawh takte zinga mi a ni.
2
.
Bawrhsaiabe : Bawrhsaiabe hi thal laia kan thlai chin pawimawh berte zing mi a
ni awm e. Chawhmeh atana kan hman bakah hralh sumah a tha a, a man a hniam tak tak
ngai lovin hmunhma zimte atang pawhin sum tam tak lakluh theihna a ni a, tun
aia
uar zawka chinah pawh a tha hle. Bawrhsaiabe hi thlasik lai pawhin a chin theih a.
thlasik thlai a hmang tur chuan September/October thlaa chin tur a ni.
Kan chin dawnin a tlar leh bi mumal taka siamin, 45 cm-a inkar hlatah a tlar
siamin a bi inkar hi 30 cm-in kan siam tur a ni. Kan thlai chin reng reng te uluk leh
awmze nei taka a tlar leh bi kan siam hian hlo thlawh, tui pek, natna leh hrik lak
atanga venna kawngah a awlsam phah em em a, a seng thlengin a awlsam phah a ni tih
hriain a dan ang thlap hian ti thei thin ila a duhawm khawp mai.
Bawrhsaiabe hi chin leh enkawl nuam tak ni mahse a tichhetu natna leh hrik
tamtak a awm avangin a enkawlnaah kan fimkhurin kan uluk em em tur a ni.
Mizorama Bawrhsaiabe tichhetu rannung lar zual te chu :
1. Sairil hrik 2. A kuhmum leh a rah khertu pangang
3. A rah khertu 4. Katnelh
A natna langsar zualte :-
1. A hnah hring leh eng inpawlh 2. A kung vuai leh thi
3.
A kung tawih 4. A rah tawih.
Heng bakah hian thlai rulhut, a zung tisawrbawktu a la awm hawk.
Kan thlai chin reng rengte a hmunah kan tlawh fo thin tur a ni a, natna leh hrik
ten an tichhia em tih ngun takin kan en thin tur a ni.
Bawrhsaiabe chingtute tana hriattur thenkhat te :-
1. Khaw that lai, nisat laiin lei lehphut tur.
2. Bawrhsaiabe chin zawhah Vaimim, faisa chin tur.
3. A chi tha leh tharhlawk chauh chin tur.
4. A chi nena nuaipawlh tura tih damdawi hman tur.
5. A bi leh tlar fel taka siam tur.
6. Lei endik hunah a mamawh ang tawk zelin fertilizer pek thin tur.
Kan sawi tak bakah heng Cole crops-Zikhlum, Parbawr, Knol Khol te pawh hi thal
laia chin turin buatsaih ila, tui pek tur kan neih that chuan hlawhtling takin a chin
theih a ni. A awm hun ni loa kan ngaihah eng thlai pawh kan thar chhuah theih chuan
hralh sum atan pawh a thain sum lakluhna remchang tak a ni thei a ni. Hmun thenkhat
avangin Zikhlum te hi engnge maw zat thar chhuak ve bawk mah ila, kan mamawh
khawp chu a la tling loin phai lam atanga lakluh a la bo thei chuang lo a ni. Chutiang
bawkin Parbawr pawh phai atanga lak luh hi a la tam em em reng a ni.
Kan thlai hnahte zinga kan sawi hmaih hauh loh tur chu Maian leh Behlawi hi a ni
awm e, chawhmeh bazar khawi lai hmun mai pawh an luah a, chhung tinte min hrut
rualtu a tih theih mai awm e. Heng bazaar-a kan hmuh tam tak hi chu Nul atanga
thar te a ni hlawm a, thlawhhma atanga thar pawh tunah hian a awm ta zeuh zeuh
bawk.
Kan thal thlai chin zawng zawngte kan sawi kim hman vek lo ang a, kan hriat
reng atana tha erawh chu :
1. Kan thlai chin tur reng reng kan thlang ulukin kan fimkhur tur a ni.
2. A chi tha chauh kan ching tur a ni.
3. Damdawi hmangin a chi kan sawngbawl tur a ni.
4. Rannung leh natna laka him thei chi chin hram tur a ni.
5. A hun tak zelah tui kan pe thin tur a ni.
6. Thlai hmun a fai tha tur a ni.
7. Kan enkawl zawh tawk chauhah kan ching tur a ni.
8. Rannung leh natna lakah an him em tih kan thlithlai fo tur a ni.
9. Damdawia enkawl ngai a nih chuan Agriculture Department-a mithiamte kan rawn
thin tur a ni.
10. A seng hunah tak kan seng tur a ni.
11. A leilung awmdan leh thlaiin a mamawh tawk ang zela leitha pek a nih theih nan
mithiam rawn fo a tha.
A tawp berah chuan thlai ngelnghet taka awm tur chuan thlai kumhlun te a lo ngai a,
kan sawi tak thal thlaite chu thlai kumhlun lo, season khat thlaite an nih tlangpui
hlawm avangin enkawl dan tawk pawh kan thiam hle a tul awm e. Thlai chi khat kan
chin, kan seng zawh hnuah eng thlai nge kan chin leh ang tih pawh uluk taka ngaihtuah a
ngai a, a chhan chu thlaite hi leilunga thlai chaw awm sa ring ringawt an awm laiin Be
lam chi chuan lei an siam tha ve thung a, chuvangin kan thlai chin inchhawk dan
turte pawh kan ngaipawimawh hle tur a ni.
Kan Chetvelna
1. January ni 9, 2014 khan Dr. Charan Das Mahant, Union Minister of State,
Agriculture & Food Processing Industries chuan zan khat riaka Mizoram rawn
tlawhin Agriculture leh a kaihhnawih Department-te nen Mizoram Sate Guest
House-ah Review Meeting an nei. He Review Meeting-ah hian Pu R. Lalzirliana,
Agriculture Minister, Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture leh
Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture leh Line Department
Officer thahnem tak an tel. Review Meeting zawh hian Union Minister puala Pu R.
Lalzirliana, Agriculture Minister buatsaih zanriah kilho nghal a ni.
2. Department of Agriculture (Crop Husbandry) buatsaih, ni hnih awh Agriculture
Exhibition chu February ni 17 & 18, 2014 khan Assembly House Annexe-ah neih a ni
a. Exhibition-ah hian Agriculture Minister Pu R. Lalzirliana chu khuallian a ni a,
Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture chuan Minister hi a
tawiawm. Exhibitionah hian ATMA hmalakna hnuaia Department hrang hrang
Agriculture, Horticulture, Fisheries, Soil & Water Conservation, A.H. & Vety,
Sericulture Department-te bakah KVK 7 hlawmkhawm leh CAU (KVK), Selesih
ten Stall neiin thlai thar chi hrang hrang, thei rah chi hrang hrang, rubber tiak, Silk
pangang leh Cocoon chi hrang hrang, sangha leh bawnghnute te bakah hmanraw
chi hrang hrangte entir a ni a, hmalakna hrang hrang thlalak - Blow Up leh Banner te
hmanga entir a ni bawk. He Exhibition hi District hrang hrangten ATMA hnuaia an
hmalakna inentirsiakna a ni a. Endiktu tura ruatten an endik hnuah Aizawl
District chu Pakhatna niin Kolasib District Pahnihna an ni a, Lunglei District chuan
Pathumna an hauh bawk. Tin, King of the Show atan Oil Palm rah bawr, Pu
Sanglura, Zawlnuam, Mamit District ta chu thlan a ni a, Queen of the Show atan
Sangha (Catla/Bau), Kg 11-a rit, kum 3-a upa, Pu Vanlalnghaka Saito,
Tuisenchhuah, Lunglei District ta chu thlan a ni bawk.
3. Ni 18.2.2014 khan Mizoram pum huap Farmers' Meet 2014 chu Vanapa Hall-ah
buatsaih a ni a. He hunah hian Agriculture Minister Pu R. Lalzirliana chu khuallian
niin
loneitu hrang hrang, tlangram leh leileta buh thar tam te, Oil Palm thar tha
leh Fu thar thate hnenah lawmman a sem. Loneitute hnena lawmman sem hian
pawisa fai leh chawimawina thuziak a keng tel a ni.
4. Ni 14.3.2014 (Zirtawpni) khan Agriculture Department leh Doordarshan Kendra,
Aizawl te tangkawpin Berawtlang-a Art and Culture Auditorium-ah Crop Seminar
buatsaih a ni. He Seminar hi kumin 2014 a Agriculture Department hnuaia loneitute
inbuatsaihna tura ruahman a ni a, he hunah hian hlawk zawka Buh chin dan te, Oil
Palm chin dan te leh Fu leh Kurtaia kan intodelhna turte sawihona neih a ni.
Agriculture mi thiamten thusawina neiin loneitu lamin zawhna chi hrang hrang an
zawh te chu Agriculture mi thiamten an chhang nghal a zel a ni. He programme hi
Doordarshan Kendra, Aizawl chuan thingtlang khaw hla zawka loneitute tana
tangkai turin Live-in a pe chhuak a ni.
5. Ni.13-14 March, 2014 khan Pu R.K.Nithanga, Dy.Director (OP) leh Pu Vanlalruata
Hnamte AEO (OP) te chu Directorate of Oil Palm Research (DOPR), Hyderabad-ah
Orientation Workshop on National Mission on Oilseeds &Oil Palm (NMOOP)
hmangin an kal.
6. Ni 24-25 March, 2014 khan Ru R.K.Nithanga Dy.Director (OP) chu Krishi Bhawan,
New Delhi ah kum 2014-2015 atana Annual Action Plan on NMOOP sawihonaah
a tel.
7. Ni 21-24 April, 2014 khan Dr.S.Arulraj, Director, DOPR chuan Mizoram-a Oil
Palm tharchhuah te a lo pun theihna tura 'Block Demonstration' neihna hmun
turte enfiaha thlang turin Mizoramah a lo zin a, Kolasib District-a Khamrang `Tuitun
zau' hmunte enpui a ni a, helai hmun 100 Ha. a zau hi Oil Palm hmun, a bik taka
thar chhuah tipung tura thlan fel a ni.
8. Ni 27 May,2014 khan Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary leh. Chairman
Oil Palm Price Fixation Committee hovin Oil Palm rah (FFB) man chungchang thlirin
an thukhawm a. He Committee-ah hian Oil Palm rah (FFB) man lkg a Rs.4.75 ni
mek chu Rs.5.50 a tihsan an remti a, he rate thar hi
1st
June 2014 atanga hman
tan tur a ni. Company ten Collection Centre atangin an lei thin ang.
9. 19th 21" May, 2014 chhung khan EEI, Jorhat leh MAMETI te tangkawpin
Agriculture Conference Hall, Aizawl-ah Off-Campus Training on 'Agri-
entrepreneurship & PPP in Efficient Extension Management' buatsaih a ni. He
hunah hian District hrang hranga ATMA scheme enkawltute an tel kim hle.
Directorate, District Office leh Sub Division Office atang pawhin Officer
engemaw zat an tel bawk.
10. Ni 22.5.2014 (Ningani) khan Agriculture Department-a Officer-ten Agriculture
Conference Hall-ah 'Sensitization on Implementation of Centrally Sponsored
Schemes' hun an hmang. He hun hi Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture
(Crop Husbandry) chuan kaihruaiin Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary,
Agriculture chuan a hmanpui.
11. Ni 23.5.2014 (Zirtawp) khan Tourist Lodge, Chaltlang-ah Mizoram Agriculture
Service Association (MASA) chuan General Conference 2014 an hmang. He
hunah hian Pu R. Lalzirliana, Minister of Agriculture chu khuallian niin Lt. Col.
Z.S. Zuala, Parliamtentary Secretary, Agriculture chu khual zahawm a ni bawk.
He General Conference hi Pu R.K. Nithanga, President, MASA chuan kaihruaiin
Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry), Adviser, MASA ni
bawk chuan palaite lawmna thu a sawi. He hunah hian kum 2014-16 chhunga
MASA hruaitu tur thlan a ni a, hengte hi hruaitu tura thlante chu an ni
a. President - Pu R.K. Nithanga
b. Vice President - Pu Tlangtimawi Zote
c. Secretary General - Pu George Lalthanngura
d. Secretary i/c Organization - Pu B. Ramnunsanga
e. Secretary i/c Info & Pub - Pu C. Lalnithanga
f. Secretary i/c Welfare - Pu H. Neihchhunga
g. Secretary i/c Finance - Pu F. Lalmalsawma
h. Treasurer - Pi Lalengzami Haolai.
12. 13th June, 2014 zing dar 9:00 khan Custom Hiring System hnuaia loneitute hman
tur Tractor lian 7, Rotovator 7, trailor 7 leh paddy reaper 7 chu Directorate of
Agriculture atangin Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chuan a vai-liam. Flag-
off Programme of Farm Machineries hi Pu Lalram Thanga, IFS, Principal
Secretary, Agriculture chuan kaihruaiin Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture
(Crop Husbandry) chuan Technical Report a pe. Agriculture Minister hi Lt.Col.
Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture chuan a tawiawm a ni.
13. 13th & 14th June 2104 khan Joint Secretary (Crops), Govt. of India hova neih,
`Workshop on Promotion of Pulses and Coarse Cereals under NFSM for North
Eastern States' chu ICAR Research Complex, Barapani, Umiam, Meghalaya-ah
neih a ni a, he Workshop-ah hian Pu Rohmingthanga Colney, Deputy Director
(Planning) leh Pu K.Laltlanmawia, AEO (Planning) i/c NFSM to chu an kal.
14. Ni 13.6.2014 khan Lunglei District-a Oilpalm chingtute fuih tharna ni pahfawmin
Ruchi Soya Industries Ltd.-in Phairuangkai-a Oilpalm Nursery an siam atangin
Oilpalm tiak a vai Liam.
oo0oo
A. Transfer & Posting : Heng ahnuaia kan Officer-te leh Staff-te chu tun hnai khan
an awmna siksawi danglam a ni :
SI No
Name
Present Place of Posting
New Place of Posting
1
PuJames Vanlalluaia
DAO, Lunglei
Deputy Director (Extension)
2
Pu R. Lalnunzira
DAO, Lunglei
DAO, Kolasib
3
Pu H. Joela
Deputy Director (Soil Survey)
DAO, Lawngtlai
4
Pu J. Rothanga
Deputy Director (Soil Survey)
DAO, Lunglei
5
Pu Lalhmingmuana
SDAO, Lunglei
SO-cum-SA, Directorate
6
Pu C. Lalzarliana
Instructor, ITC, Hnahthial
SDAO, Darlawn
7
Pu Lalengliana
SMS (PP), DAO's Office,
Champhai
SMS (Agro), DAO's Office,
Kolasib
8
Pu Zoramthanga
SDAO, Zawinuam
Seed Analyst, DAO's Office,
Aizawl
9
Pu.Ngurrinsanga
Sailo
SMS (SS), DAO's Office, Saiha
SDAO, Lunglei
10
Pu Lalmalsawma
SMS (Agro), DAO's Office,
Kolasib
SDAO, Kolasib
11
Pi Varthanchhungi
Peon, DAO's Office, Mamit
Peon, DAO's Office, Aizawl
12
Pu V. Zamliana
AEO, N. Vanlaiphai Circle
Instructor, ITC, Hnahthial
13
Pu Lalchharliana
Seed Analyst, DAO's Office,
Aizawl
SDAO, Zawinuam
14
Pu Laltanpuia
AEO, DAO's Office, Aizawl
SDAO, Kawrtethawveng
15
Pu Lalnunthara
Peon, Directorate
Peon, DAO's Office, Kolasib
B. Promotion :Heng a hnuaia kan thawhpuite hian Promotion an hmu a, kan
lawmpui hle :
1
Pu H. Lalthanpuia
JointDirector (MMA)
Director of Agriculture (R&E)
2
Pu H. Thankhuma
DAO, Aizawl
Principal, ITC, Hnahthial, tunah Joint
Director (MMA)
3
Pu Lalthansiama
Deputy Director (Extn)
Principal, ITC, Hnahthial.
4
Pu J. Rothanga
SO-Cum-SA
Deputy Director (SS), tunah DAO,
Lunglei
5
Pu.C.Lalthlamuana
SDAO, Kolasib
Deputy Director (Soil Survey)
6
Pu Laltanpuia
AEO, Saitual Circle
SDAO, Kawrtethawveng
7
Pu Lalchharliana
AEO, Kawnpui Circle
Seed Analyst, DAO's Office, Aizawl,
tunah SDAO, Zawlnuam-ah
8
Pu V. Zamliana
AEO, Neihbawi Farm
Instructor, ITC, Hnahthial
A. Pension : Heng ahnuaia mite hian ei leh bara kan intodelhna tur kawnga hun rei tak
Agriculture Department-a an thawh hnuin Superannuation Pension-in min chhuahsan ta.
Kan ui hie a ni
1
Pu C. Lalniliana, Director of Agriculture (R&E)
Pension ni 28.2.2014
2
Pu C. Lalthantluanga, AEO, DAO's Office, Kolasib
Pension ni 28.2.2014
3
Pu K. Vanlawma, Peon, DAO's Office, Champhai
Pension ni 31.8.2013
4
Pu Ngunawrha, Peon, DAO's Office, Lawngtlai
Pension ni 31.8.2013
5
Pu P.C. Chuauzika, Peon, DAO's Office, Lunglei
Pension ni 28.2.2014
6
Pu R.B. Rana (Bahadur), Peon, DAO's Office, Champhai:
Pension ni 30.6.2014
B. Degree hmu thar : Pu Vanlalhruaia Hnamte, Programme Coordinator, KVK,
Lengpui chuan Mizoram University, Aizawl atangin Doctor of Philosophy (Agro-
Forestry) degree a hmu thar. A thesis chu 'Potentiality of Intercropping in Assam Lemon
(Citrus Lemon) under Agro-Forestry System of Mizoram' tih a ni. Kan lawmpui hie.